نیابت قضایی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نیابت قضایی یکی از تاسیسات حقوقی است که امکان تحصیل دلیل و بررسی آن را توسط مرجع قضایی دیگر فراهم می‌کند تا روند رسیدگی تسهیل، و امکان احقاق حق برای
دادگاه رسیدگی کننده میسر شود. که این امکان دسترسی به دلایل، یا انجام تحقیقات درباره
دعوا یا
شکایت اقامه شده برای دادگاه رسیدگی کننده توسط مرجع قضایی دیگر فراهم می‌شود. تحقیق حاضر ضمن بیان موضوع، به انواع این موضوع نیز می‌پردازد.
هر مرجع قضایی از لحاظ صلاحیت محدود به یک حوزۀ مشخصی است ولی همیشه نمی‌توان رسیدگی را محدود به همان حوزه قضایی ساخت. چه گاهی دعوا در صلاحیت یک حوزه قضایی است ولی دلائل و رسیدگی به آن در حوزۀ دادگاه دیگری باید به عمل آید، و یا اساساً در خارج از مرزهای کشور می‌باشد، نیابت قضایی برای رفع مشکل فوق طرح می‌گردد و بدین معنی که «در هر موردی که رسیدگی به دلایلی از قبیل تحقیقات از مطلعین و
گواهان یا معانیۀ محلی و یا هر اقدام دیگری که می‌بایست خارج از مقرّ دادگاه رسیدگی کننده به دعوا انجام گیرد و مباشرت دادگاه شرط نباشد، مرجع مذکور به دادگاه صلاحیت‌دار
محل، نیابت می‌دهد تا حسب مورد اقدام لازم معمول و نتیجه را طی صورت مجلس به دادگاه نیابت دهنده ارسال نماید. اقدامات مذکور در صورتی معتبر خواهد بود که مورد وثوق دادگاه باشد». (ماده ۲۹۰)
نیابت قضایی دارای انواعی است که عبارتند از:
وقتی است که دادگاه دیگری در داخل کشور انجام امری را واگذار نماید. مباشرت خود دادگاه در رسیدگی شرط نشده باشد.
قاضی می‌تواند در موارد استثنایی و منصوص، قرار
معاینه محل و تحقیق محلی را خارج از حوزه خود اجراء کند و الا تخلف شمرده می‌شود. دادگاه نیابت دهنده نمی‌تواند شعبۀ دادگاه نایب را مشخص کند. (حتی اگر از حیث درجه بالاتر از دادگاه نایب باشد) چون توزیع کارها در هر حوزۀ قضایی، به عهده رئیس مستقیم همان حوزه است.
نکته ۱: درجه دادگاه نیابت دهنده باید از درجۀ دادگاه نایب بالاتر و یا مساوی باشد.
نکته ۲: مرجع عمومی نمی‌تواند اختیارات خود را به مراجع اختصاصی نیابت دهد. عکس این مطلب در صورتی ممکن است که در
قانون تصریح شده باشد.
نکته ۳: مقررات راجع به نیابت قضایی شامل
امور حسبی هم می‌شود.
نیابت قضایی بین‌المللی، تقاضایی است که یکی از مراجع قضایی داخلی از مقامات قضایی کشورهای خارجی دارد. این نوع نیابت غالباً با مشکلات قانونی و یا عملی مواجه است. دادن نیابت قضایی خارج از کشور در صورتی است که بین دو کشور قرارداد «
تعاون قضایی» یا «معاملۀ متقابل» وجود داشته باشد. تحقیقاتی که دادگاه خارجی پیرامون نیابت اعطایی انجام می‌دهد در صورتی که مورد وثوق و اعتماد دادگاه رسیدگی کننده باشد قابل استناد خواهد بود. «دادگاه‌های ایران می‌توانند به شرط معاملۀ متقابل، نیابتی که از طرف دادگاه‌های کشورهای دیگر راجع به تحقیقات قضایی به آن‌ها داده می‌شود قبول کنند». این تحقیقات نباید با موازین اسلام و قوانین مربوط به نظم عمومی و اخلاق حسنه، مخالف باشد.
(۱) شمس، عبدالله، آیین دادرسی مدنی، تهران، میزان، ۱۳۸۲، چ اول، ج سوم، ص۱۳۱-۱۲۸.
(۲) مدنی، جلال الدین، آیین دادرسی مدنی، تهران، پایدار، ۱۳۷۹، چ اول، ج اول، ص۲۳۰-۲۲۳.
(۳) قانون آیین دادرسی مدنی ایران.
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «نیابت قضایی»، تاریخ بازیابی:۱۴۰۰/۰۳/۰۱.
