نَفْس (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نَفْس (به فتح نون و سکون فاء) از
واژگان نهج البلاغه به معنای
ذات شی‌ء است.
مشتقات زیادی از این مادّه در «
نهج‌البلاغه» استفاده شده است، مانند:
نَفَس (به فتح نون و فاء) و
تَنَفُّس (به فتح تاء، نون و ضم فاء) به معنى گسترش و توسعه يافتن است.
تنافس و
منافست: به معنى رغبت و ميل آمده است.
نَفيس (به فتح نون و کسر فاء) به معنای پر ارزش است.
نَفَس مثل
شرف به معنى
بخل آمده است.
موارد بى‌شمارى از اين ماده در نهج البلاغه آمده است.
نَفْس:
(مثل عقل) به معنای ذات شى‌ء است.
طبرسی فرمايد: نفس سه معنى دارد: تاكيد مثل «جائنى زيد نفسه» ديگرى
روح، سوّمى ذات شى‌ء است.
جوهری در
صحاح گويد: نفس به معنى روح است: «خرجت نفسه» يعنى روحش خارج شد و نيز به معنى
خون است «نفس سائله» يعنى خون روان شونده.
نَفَس (مثل شرف) و
تَنَفُّس به معنى گسترش و توسعه يافتن است. نفس كشيدن به همان مناسبت است كه
ریه انسان بزرگ و كوچک مى‌شود.
تَنافَس و
مُنافَسَت: به معنى رغبت و ميل آمده است.
نَفِيس به معنای پر ارزش است.
نَفَس مثل شرف به معنى بخل آمده است.
به برخی از مواردی که در نهج البلاغه به‌کار رفته است، اشاره می‌شود:
امام علی (صلوات‌الله‌علیه) در مقام
نصیحت فرموده:
«أَيُّها النّاسُ، إنَّ الدُّنْيا تَغُرُّ الْمُؤَمِّلَ لَها وَ الْـمُخلِدَ إِلَيْها، وَ لاَ تَنْفَسُ بِمَنْ نافَسَ فيهَا، وَ تَغْلِبُ مَنْ غَلَبَ عَلَيْها.» «يعنى دنيا بخيل نيست از اين‌كه مايل شونده و راغب شونده خود را هلاک كند، بلكه هلاک مى‌كند، و هر كس به فكر غلبه بر او باشد، او را مغلوب مى‌كند.»
حضرت در مقام
موعظه به آن شخص فرمود:
«لا تَكُنْ مِمَّنْ ... يُنافِسُ فيما يَفْنَى، وَ يُسامِحُ فيما يَبْقَى.» «نباش از كسى كه در دنياى فانى شونده، همچشمى و رقابت و رغبت مى‌كند ولى درباره آخرت جاويدان مسامحه مى‌نمايد.»
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره اهل
دنیا فرموده:
«يَتَنافَسونَ في دُنْيا دَنِيَّة، وَ يَتَكالَبونَ عَلى جيفَة مُريحَة.» «يعنى درباره دنياى پست رقابت و رغبت مى‌كنند و بر جيفه بد بو و گنديده خصومت مى‌نمايند.»
تنافس به معنای رقابت، همچشمى، رغبت و ميل است.
حضرت در رابطه با
خلافت خويش فرموده:
«اللَّهُمَّ إِنَّكَ تَعْلَمُ أَنَّهُ لَمْ يَكُنِ الَّذي كانَ مِنّا مُنافَسَةً في سُلْطان... وَ لكِنْ لِنَرِدَ الْمَعالِمَ مِنْ دينِكَ.» «پروردگارا! تو می‌دانی آن‌چه ما انجام دادیم، نه برای این بود که
ملک و سلطنتی بدست آوریم و نه برای این‌که از متاع پست دنیا چیزی تهیّه کنیم، بلکه به خاطر این بود که نشانه‌های از بین رفته دینت را بازگردانیم و
صلح و مسالمت را در شهرهایت آشکار سازیم، تا بندگان ستمدیده‌ات در ایمنی قرار گیرند و قوانین و مقرّراتی که به دست فراموشی سپرده شده، بار دیگر عملی گردد.»
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره
حسنین (علیهماالسلام) فرموده:
«فَإِنَّني أَنْفَسُ بِهذَيْنِ - يَعْني الحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ (عليهماالسلام) عَلَى الْمَوْتِ، لِئَلاّ يَنْقَطِعَ بِهِما نَسْلُ رَسولِ اللهِ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم).» «يعنى من به
مرگ اين دو بخيلم، نمى‌خواهم كشته شون، تا
نسل رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم) قطع نشود.»
امام علی (صلوات‌الله‌علیه) درباره نفس‌كشيدن
انسان فرموده:
«نَفْسُ الْمَرْءِ خُطَاهُ إِلَى أَجَلِهِ.» «
نفس كشيدن
انسان قدم برداشتن به سوى
مرگ است.»
موارد بى‌شمارى از اين ماده در نهج البلاغه آمده است.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه،برگرفته از مقاله «نفس»، ج۲، ص۱۰۵۵.
