نهایة الحکمة (تعلیقه زارعی سبزواری)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«نهایة الحکمة (تعلیقه زارعی سبزواری)»، از آثار استاد
علامه سید محمدحسین طباطبایی (
تبریز ۱۲۸۲- ۱۳۶۰ ش،
قم ) است که آن را استاد حجت الاسلام شیخ عباسعلی زارعی سبزواری، تصحیح و با مقدمه و تعلیقات سودمند به
زبان عربی در دو جلد منتشر کرده است.
۱. شارح محترم در مقدمه‌ای که آن را در
حوزه علمیه قم ، در
تاریخ شوال ۱۴۲۳ ق، نوشته، یادآور شده است که چون کتاب «
نهایة الحکمة » از کتاب‌های درسی رایج در حوزه‌های علمیه و مورد اهتمام و عنایت استادان و بزرگان و طلاب حوزه است، به تصحیح و تحقیق متنش پرداختم و اقوال نقل شده را از منابع مورد نظر استخراج کردم و در این زمینه به مهم‌ترین منابع فلسفی و کلامی مراجعه و اعتماد کردم و برای روشن کردن مبهمات و بیان نقد و نظرهایی که به فکر رسیده، تعلیقاتی بر آن افزودم، ولی چون تعلیقات مفصل شد، آن را در چاپ اول که در تاریخ ۱۴۱۶ ق، منتشر گردید، حذف کردم و لکن بعد از انتشار اصل کتاب و در هنگام تدریس آن که چند دوره انجام شد، به دو نکته توجهم جلب شد: الف: هرچند من این کتاب را تصحیح کرده و اشتباهات آن را برطرف ساخته‌ام، ولی باز هم برخی از خطاها از
چشم ما پنهان مانده که تصحیحش لازم است. ب: ثبت و ضبط تعلیقات از جهاتی لازم است؛ زیرا این کتاب مورد توجه اساتید است و شایسته است که عباراتش توضیح داده شود و گاه طلاب نیاز به توضیحاتی دارند که مطالب را به خوبی دریابند و همچنین از سویی دیگر ما در هر دوره‌ای وظیفه داریم که مطالب علمی را تهذیب کنیم و انتقادات خودمان را شرح دهیم. به خاطر این دو جهت در چاپ حاضر، تعلیقات را نیز آورده‌ام، هرچند آن را خلاصه کردم؛ زیرا این کتاب درسی است
۲. توضیحات شارح محترم در پاورقی‌ها آمده است. این تعلیقات ارزنده، توضیحی و استنادی است و در آن، گاه لغات یا اصطلاحاتی معنا شده و گاه منابع مطالب، یاد شده و گاهی انتقادات برخی از استادان فلسفه اسلامی مورد اشاره قرار گرفته است
۳. در این شرح گاهی از نظر فلسفی دقت لازم صورت نگرفته و اشتباهی آشکار روی داده است؛ به طور مثال، شگفت آور است که شارح محترم در بحث
وحدت تشکیکی حقیقت
وجود ، بحث و اقوال مطرح در
مفهوم و
مصداق وجود را با هم خلط کرده و پنداشته که در بحث از حقیقت وجود، هشت نظریه وجود دارد.! او چنین آورده است که: «الاقوال فی حقیقة الوجود ثمانیة:
الاول: ما ذهب الیه الاشاعرة و هو ان الوجود مشترک لفظی مطلقا-ای فی جمیع ما یطلق علیه لفظ الوجود من الواجب و الممکن باقسامه- فله مفاهیم مختلفة و حقائق متباینة و هذا القول نسب ایضا الی بعض الغربیین...
(پاورقی ۶ ). او چنین پنداشته است که اقوال در بحث حقیقت وجود، هشت تاست؛ درحالی که چنین نیست و روشن است که چنین ادعایی اشتباه است؛ زیرا برخی از این اقوال در مورد مفهوم وجود است و برخی دیگر در باره حقیقت وجود؛ مثلا همان طورکه خود شارح محترم هم تصریح کرده و از تعبیر «لفظ وجود» و «مفاهیم مختلفة» و «مفهوم الوجود» و... نیز مشخص می‌شود. در قول اول، بحث بر روی مفهوم وجود است نه مصداق... و همچنین است بحث در مورد برخی دیگر از قول‌های ذکرشده؛ بنابراین، صحیح نیست که گفته شود در باره حقیقت وجود، هشت قول وجود دارد.
۴. شارح محترم، تعلیقاتش را بر کتاب حاضر، در تاریخ ۲۷
رجب ۱۴۱۶ ق، به پایان برده و همچنین بازنگری آن را هم در تاریخ شوال ۱۴۲۳ ق، به سامان رسانده است
(پاورقی ۲).
نرم افزار دروس حوزوی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
