• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

نعم خداوند بر بنی‌اسرائیل

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


قرآن در موارد گوناگون با یادآوری نعمتهای خداوند به بنی اسرائیل در دوره‌های مختلفی از تاریخ حیاتشان آنان را به سبب ناسپاسی، سرزنش کرده و به خداترسی، وفای به عهد الهی، ایمان به قرآن و پرهیز از آمیختن حق و باطل و کتمان حق فرا می‌خواند.
[۱] بقره/سوره۲، آیه۴۰-۴۲.    



نجات از دست فرعونیان و شرایط بسیار دشوار و مصیبت بار زندگی در مصر و گذشتن از دریا و نابودی فرعونیان در آیات متعددی به عنوان نعمت خدا به بنی اسرائیل یادآوری شده است: «واِذ نَجَّینـکُم مِن ءالِ فِرعَونَ یَسومونَکُم سوءَ العَذابِ... و اَغرَقنا ءالَ فِرعَونَ واَنتُم تَنظُرون».
[۲] بقره/سوره۲، آیه۴۹-۵۰.    
[۳] اعراف/سوره۷، آیه۱۴۱.    
[۴] ابراهیم/سوره۱۴، آیه۶.    
بردگی و اسارت در دست فرعونیان چنان سخت و دشوار بوده که از آن با عذاب خوارکننده یاد شده است: «ولَقَد نَجَّینا بَنی اِسرءیلَ مِنَ العَذابِ المُهین».
[۵] دخان/سوره۴۴، آیه۳۰.    
آمرزش گناه گوساله پرستی
[۶] بقره/سوره۲، آیه۵۱-۵۲.    
و زنده شدن ۷۰ نفری که در پی درخواست رؤیت خداوند در میقات، با صاعقه کشته شدند از دیگر نعمتهای خدا بر بنی اسرائیل
[۷] بقره/سوره۲، آیه۵۵-۵۶.    
[۸] اعراف/سوره۷، آیه۱۵۵.    
و دلیل هر دو نعمت ترغیب آنان به شکرگزاری یاد شده است.
[۹] بقره/سوره۲، آیه۵۲.    
[۱۰] بقره/سوره۲، آیه۵۶.    


«و لَقَد ءاتَینا بَنی اِسرءیلَ الکِتـبَ والحُکمَ والنُّبُوَّة».
[۱۱] جاثیه/سوره۴۵، آیه۱۶.    
مراد از حکم را آشنایی با مسائل دینی، دانش قضاوت یا تمیز حق از باطل گفته‌اند.
[۱۲] مجمع البیان، ج۹، ص۱۱۳.
[۱۳] تفسیر قرطبی، ج۱۶، ص۱۰۸.
در برخی نقلها شمار پیامبرانی که خداوند برای هدایت بنی اسرائیل به سوی آنان فرستاد، تا ۱۰۰۰ نفر نیز نقل شده که مهم‌ترین آنها موسی علیه‌السّلام است.
[۱۴] مجمع البیان، ج۹، ص۱۱۲.
[۱۵] المیزان، ج۱۸، ص۱۶۵.
به این نعمت در آیات دیگر نیز اشاره شده است: «وءاتَینا مُوسَی الکِتـبَ وجَعَلنـهُ هُدًی لِبَنی اِسرءیلَ اَلاّ تَتَّخِذوا مِن دونی وَکیلا».
[۱۶] اسراء/سوره۱۷، آیه۲.    
چون این کتاب مشتمل بر شریعت موسی علیه‌السّلام بوده است، خداوند از آن به عنوان هادیِ بنی اسرائیل یاد می‌کند.
[۱۷] المیزان، ج۱۳، ص۳۶.    
[۱۸] سجده/سوره۳۲، آیه۲۳.    


«... و رَزَقنـهُم مِنَ الطَّیِّبـتِ».
[۱۹] جاثیه/سوره۴۵، آیه۱۶.    
[۲۰] بقره/سوره۲، آیه۵۷.    
این روزی حلال همان «مَنّ» و «سَلْوی» است که در برخی از آیات به آن اشاره شده است.
[۲۱] بقره/سوره۲، آیه۵۷.    
[۲۲] اعراف/سوره۷، آیه۱۶۰.    
[۲۳] طه/سوره۲۰، آیه۸۰.    
شاید اهمیت این یادآوری به سبب ناسپاسی بنی اسرائیل در برابر این نعمت بوده است، زیرا آنان بدون توجه به این غذاهای آسمانی در پی غذاهای دیگری بودند:
[۲۴] مجمع البیان، ج۱، ص۲۵۵.
«و اِذ قُلتُم یـموسی لَن نَصبِرَ عَلی طَعام و احِد فَادعُ لَنا رَبَّکَ یُخرِج لَنا مِمّا تُنبِتُ الاَرضُ مِن بَقلِها وقِثّائِها وفومِها وعَدَسِها وبَصَلِها...».
[۲۵] بقره/سوره۲، آیه۶۱.    
برخورداری بنی اسرائیل از خوردنیهای گوارا در سرزمین موعود نیز به مثابه نعمت یاد شده است.
[۲۶] بقره/سوره۲، آیه۵۸.    


بنی اسرائیل هنگام سرگردانی در بیابانهای میان مصر و سرزمین موعود از شدت گرمای خورشید و تشنگی به تنگ آمده، اعتراض می‌کردند.
[۲۷] تفسیر قرطبی، ج۱، ص۲۷۶.
خداوند به درخواست موسی علیه‌السّلام و با فرستادن ابری، بر سر آنان سایه افکند: «و ظَـلَّلنا عَلَیکُمُ الغَمامَ»
[۲۸] بقره/سوره۲، آیه۵۷.    
؛ همچنین آن حضرت به فرمان خداوند و با زدن عصای خود بر سنگ، ۱۲ چشمه به شمار ۱۲ سبط بنی اسرائیل جاری ساخت: «و اِذِ استَسقی موسی لِقَومِهِ... فَانفَجَرَت مِنهُ اثنَتا عَشرَةَ عَینًا...».
[۲۹] بقره/سوره۲، آیه۶۰.    
[۳۰] اعراف/سوره۷، آیه۱۶۰.    


در برخی آیات، خداوند از برتری بنی اسرائیل بر دیگر عالمیان خبر داده است: «یـبَنِی اِسرءیلَ اذکُروا نِعمَتِیَ الَّتِی اَنعَمتُ عَلَیکُم و اَنّی فَضَّلتُکُم عَلَی العــلَمین».
[۳۱] بقره/سوره۲، آیه۱۲۲.    
[۳۲] اعراف/سوره۷، آیه۱۴۰.    
با توجه به آیه ۱۱۰ آل عمران
[۳۳] آل عمران/سوره۳، آیه۱۱۰.    
«کُنتُم خَیر اُمَّة اُخرِجَت لِلنّاس» که برتری امت حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بر دیگر امتها را می‌رساند، مفسران در حل تعارض ظاهری دو آیه که در نگاه نخست به نظر می‌رسد، نظرهایی ابراز داشته‌اند؛ برخی مراد از عالمیان را فقط مردمان معاصر بنی اسرائیل دانسته‌اند.
[۳۴] تفسیر قمی، ج۱، ص۷۵.
[۳۵] جامع البیان، مج ۱، ج۱، ص۳۷۷.
[۳۶] تفسیر قرطبی، ج۱، ص۲۵۶.
برخی دیگر مراد از برتری بنی اسرائیل را برخورداری آنان از امتیازاتی مانند کثرت پیامبران، معجزات فراوان واقع شده در زمان آنان و برخورداری از نعمتهای فراوان گفته‌اند.
[۳۷] جامع البیان، مج ۱، ج۱، ص۳۷۷-۳۷۸.
[۳۸] مجمع البیان، ج۹، ص۱۱۳.
[۳۹] تفسیر صدرالمتالهین، ج۳، ص۳۱۱-۳۱۲.
البته توجه به تفاوت کاربرد دو تعبیر «فَضَّلتُکُم» و «خَیرُ» می‌تواند در حل این چالش کارگشا باشد. تعبیر «تفضیل» در مورد برخورداری از پاره‌ای امتیازات مادی و معنوی کاربرد دارد و لزوماً به معنای خیر و بهتر بودن افراد برخوردار نیست، چنان که تاریخ نشان می‌دهد بنی اسرائیل به رغم برخورداری از امتیازات فراوان نه فقط بهره لازم را نبردند، بلکه همواره به بیراهه رفتند.

«و قُلنا مِن بَعدِهِ لِبَنی اِسرءیلَ اسکُنُوا الاَرضَ فَاِذا جاءَ وَعدُ الاخِرَةِ جِئنا بِکُم لَفیفـا».
[۴۰] اسراء/سوره۱۷، آیه۱۰۴.    
شماری از مفسران این سرزمین را شام
[۴۱] جامع البیان، مج ۹، ج۱۵، ص۲۱۹.
[۴۲] التبیان، ج۶، ص۵۲۹.    
یا مصر
[۴۳] تفسیر قمی، ج۲، ص۲۸.
[۴۴] نورالثقلین، ج۳، ص۲۳۱.    
امّا برخی دیگر با استشهاد به آیه «یـقَومِ ادخُلوا الاَرضَ المُقَدَّسَةَ الَّتی کَتَبَ اللّهُ لَکُم»
[۴۵] مائده/سوره۵، آیه۲۱.    
آن را ارض مقدس موعود دانسته‌اند؛
[۴۶] المیزان، ج۱۳، ص۲۱۹.    
گویا سرزمین موعود در آن زمان بخشی از شام بوده است؛ همچنین در آیه دیگری خداوند از به میراث نهادن سرزمین مبارک خبر می‌دهد: «واَورَثنَا القَومَ الَّذینَ کانوا یُستَضعَفونَ مَشـرِقَ الاَرضِ و مَغـرِبَهَا الَّتی بـرَکنا فیها وتَمَّت کَلِمَتُ رَبِّکَ الحُسنی عَلی بَنی اِسرءیلَ».
[۴۷] اعراف/سوره۷، آیه۱۳۷.    
مفسران با بهره گیری از وصف «بـرَکنا فیها» این سرزمین را همان سرزمین مقدس موعود (فلسطین) گفته‌اند.
[۴۸] تفسیر ابن کثیر، ج۲، ص۲۵۲.
[۴۹] تفسیر المنار، ج۸، ص۱۰۰.
[۵۰] المیزان، ج۵، ص۲۸۸-۲۸۹.    
در تعبیر دیگری از مکانی که بنی اسرائیل در آن ساکن شدند با عنوان «مُبَوَّءَ صِدق» یاد شده است: «ولَقَد بَوَّانا بَنی اِسرءیلَ مُبَوَّاَ صِدق».
[۵۱] یونس/سوره۱۰، آیه۹۳.    
علامه طباطبایی این مکان را جایگاهی می‌داند که همه امکانات و لوازم زندگی به وفور در آن فراهم بوده است.
[۵۲] المیزان، ج۱۰، ص۱۲۰.    
برخی از مفسران دیگر نیز با اشاره به مناسب بودن این مکان، آن را مصر، شام یا بیت المقدس دانسته‌اند.
[۵۳] التبیان، ج۵، ص۴۲۹.    
[۵۴] البرهان، ج۳، ص۵۳.
[۵۵] کنز الدقائق، ج۶، ص۹۵.


خداوند برای تقویت ایمان بنی اسرائیل و پایداری آنان بارها معجزات خود را برای آنان نمایان کرد. عبور بنی اسرائیل از دریا و غرق شدن فرعون از این جمله است.
[۵۶] یونس/سوره۱۰، آیه۹۰.    
براساس برخی گزارشهای تاریخی، خداوند برای راسخ تر شدن ایمان بنی اسرائیل اجساد همه لشکریان فرعون را در دریا غرق کرد؛ ولی جسد فرعون را به ساحل آورد تا حقارت او روشن شود و بنی اسرائیل در مرگ او تردیدی نکنند؛
[۵۷] تفسیر قمی، ج۱، ص۳۴۴.
[۵۸] جامع البیان، مج ۷، ج۱۱، ص۲۱۵.
[۵۹] روض الجنان، ج۱۰، ص۱۹۸.
امّا آنان به رغم دیدن چنین معجزاتی پس از نجات باز به بت پرستی روی آوردند.
[۶۰] اعراف/سوره۷، آیه۱۳۸.    

برخی آیات شمار معجزات الهی برای بنی اسرائیل را ۹ تا ذکر کرده است: «و لَقَد ءاتَینا موسی تِسعَ ءایـت بَیِّنـت فَسـَل بَنی اِسرءیلَ».
[۶۱] اسراء/سوره۱۷، آیه۱۰۱.    
مفسران درباره این ۹ نشانه اختلاف کرده‌اند. علامه طباطبایی با اعتقاد به اینکه مجموع معجزات بیش از ۹ تاست، ذکر این تعداد معجزه را به احتمال اشاره به معجزات موسی علیه‌السّلام برای دعوت فرعون دانسته است.
[۶۲] المیزان، ج۱۳، ص۲۱۸.    
برخی با استناد به روایتی از امام صادق علیه‌السّلام این نشانه‌ها را عصای موسی علیه‌السّلام، طوفان، بلای ملخ، بلای قورباغه، بلای خون شدن رودها و دریاها، بردن کوه طور بر فراز سر آنان، نزول مَنّ و سَلْوی و شکافته شدن دریا ذکر کرده‌اند.
[۶۳] البرهان، ج۳، ص۵۹۷.
در برخی از تفاسیر دیگر، این موارد با اندکی تفاوت بیان شده است.
[۶۴] تفسیر قمی، ج۲، ص۲۸.
[۶۵] تفسیر عیاشی، ج۲، ص۳۱۸.    
[۶۶] التبیان، ج۶، ص۵۲۷.    


اسباب النزول؛ الاغانی؛ املاء ما من به الرحمن؛ انوارالتنزیل و اسرارالتاویل، بیضاوی؛ بنو اسرائیل فی القرآن والسنه؛ البرهان فی تفسیرالقرآن؛ تاریخ ابن خلدون؛ تاریخ الامم والملوک، طبری؛ تاریخ اللغات السامیه؛ تاریخ الملل و النحل؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تسنیم تفسیر قرآن کریم؛ التفسیر التطبیقی للکتاب المقدس؛ تفسیر جوامع الجامع؛ تفسیر الصافی؛ تفسیر العیاشی؛ تفسیر غریب القرآن الکریم؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر؛ تفسیر القرآن الکریم، صدرالمتالهین؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکاشف؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر کنز الدقائق و بحرالغرائب؛ تفسیر المنار؛ التفسیر المنسوب الی الامام العسکری علیه‌السّلام؛ تفسیر نورالثقلین؛ جامع البیان عن تاویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ روض الجنان و روح الجنان؛ زادالمسیر فی علم التفسیر؛ غریب القرآن؛ قاموس کتاب مقدس؛ قاموس الکتاب المقدس؛ کتاب مقدس؛ الکشاف؛ لسان العرب؛ مجمع البحرین؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ المصباح المنیر؛ المعرب من الکلام الاعجمی؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ واژه‌های دخیل در قرآن مجید.

۱. ↑ بقره/سوره۲، آیه۴۰-۴۲.    
۲. ↑ بقره/سوره۲، آیه۴۹-۵۰.    
۳. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۱۴۱.    
۴. ↑ ابراهیم/سوره۱۴، آیه۶.    
۵. ↑ دخان/سوره۴۴، آیه۳۰.    
۶. ↑ بقره/سوره۲، آیه۵۱-۵۲.    
۷. ↑ بقره/سوره۲، آیه۵۵-۵۶.    
۸. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۱۵۵.    
۹. ↑ بقره/سوره۲، آیه۵۲.    
۱۰. ↑ بقره/سوره۲، آیه۵۶.    
۱۱. ↑ جاثیه/سوره۴۵، آیه۱۶.    
۱۲. ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۱۱۳.
۱۳. ↑ تفسیر قرطبی، ج۱۶، ص۱۰۸.
۱۴. ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۱۱۲.
۱۵. ↑ المیزان، ج۱۸، ص۱۶۵.
۱۶. ↑ اسراء/سوره۱۷، آیه۲.    
۱۷. ↑ المیزان، ج۱۳، ص۳۶.    
۱۸. ↑ سجده/سوره۳۲، آیه۲۳.    
۱۹. ↑ جاثیه/سوره۴۵، آیه۱۶.    
۲۰. ↑ بقره/سوره۲، آیه۵۷.    
۲۱. ↑ بقره/سوره۲، آیه۵۷.    
۲۲. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۱۶۰.    
۲۳. ↑ طه/سوره۲۰، آیه۸۰.    
۲۴. ↑ مجمع البیان، ج۱، ص۲۵۵.
۲۵. ↑ بقره/سوره۲، آیه۶۱.    
۲۶. ↑ بقره/سوره۲، آیه۵۸.    
۲۷. ↑ تفسیر قرطبی، ج۱، ص۲۷۶.
۲۸. ↑ بقره/سوره۲، آیه۵۷.    
۲۹. ↑ بقره/سوره۲، آیه۶۰.    
۳۰. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۱۶۰.    
۳۱. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۲۲.    
۳۲. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۱۴۰.    
۳۳. ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۱۱۰.    
۳۴. ↑ تفسیر قمی، ج۱، ص۷۵.
۳۵. ↑ جامع البیان، مج ۱، ج۱، ص۳۷۷.
۳۶. ↑ تفسیر قرطبی، ج۱، ص۲۵۶.
۳۷. ↑ جامع البیان، مج ۱، ج۱، ص۳۷۷-۳۷۸.
۳۸. ↑ مجمع البیان، ج۹، ص۱۱۳.
۳۹. ↑ تفسیر صدرالمتالهین، ج۳، ص۳۱۱-۳۱۲.
۴۰. ↑ اسراء/سوره۱۷، آیه۱۰۴.    
۴۱. ↑ جامع البیان، مج ۹، ج۱۵، ص۲۱۹.
۴۲. ↑ التبیان، ج۶، ص۵۲۹.    
۴۳. ↑ تفسیر قمی، ج۲، ص۲۸.
۴۴. ↑ نورالثقلین، ج۳، ص۲۳۱.    
۴۵. ↑ مائده/سوره۵، آیه۲۱.    
۴۶. ↑ المیزان، ج۱۳، ص۲۱۹.    
۴۷. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۱۳۷.    
۴۸. ↑ تفسیر ابن کثیر، ج۲، ص۲۵۲.
۴۹. ↑ تفسیر المنار، ج۸، ص۱۰۰.
۵۰. ↑ المیزان، ج۵، ص۲۸۸-۲۸۹.    
۵۱. ↑ یونس/سوره۱۰، آیه۹۳.    
۵۲. ↑ المیزان، ج۱۰، ص۱۲۰.    
۵۳. ↑ التبیان، ج۵، ص۴۲۹.    
۵۴. ↑ البرهان، ج۳، ص۵۳.
۵۵. ↑ کنز الدقائق، ج۶، ص۹۵.
۵۶. ↑ یونس/سوره۱۰، آیه۹۰.    
۵۷. ↑ تفسیر قمی، ج۱، ص۳۴۴.
۵۸. ↑ جامع البیان، مج ۷، ج۱۱، ص۲۱۵.
۵۹. ↑ روض الجنان، ج۱۰، ص۱۹۸.
۶۰. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۱۳۸.    
۶۱. ↑ اسراء/سوره۱۷، آیه۱۰۱.    
۶۲. ↑ المیزان، ج۱۳، ص۲۱۸.    
۶۳. ↑ البرهان، ج۳، ص۵۹۷.
۶۴. ↑ تفسیر قمی، ج۲، ص۲۸.
۶۵. ↑ تفسیر عیاشی، ج۲، ص۳۱۸.    
۶۶. ↑ التبیان، ج۶، ص۵۲۷.    


دائرةالمعارف قرآن کریم بر گرفته از مقاله «بنی اسرائیل».    




جعبه ابزار