نزول فرشتگان (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قرآن کریم نزول فرشتگان و
ملائکه را منحصر به امر و فرمان الهی می داند.
نزول ملائکه منحصر به
امر الهی است:
وما
نتنزل الا بامر ربک له... «(پس از تأخير
وحی،
جبرئیل به
پیامبر عرض كرد:) ما جز بفرمان
پروردگار تو،
نازل نمى شويم آنچه پيش روى ما، و پشت سر ما، و آنچه ميان اين دو مى باشد، همه از آن اوست و پروردگارت هرگز فراموشكار نبوده (و نيست)!»
جمعى از
مفسران در
شان نزول آیات فوق چنين آورده اند كه چند روزى، وحى قطع شد، و جبرئيل پيك وحى الهى به سراغ پيامبر نيامد، هنگامى كه اين مدت سپرى گشت و جبرئيل بر پيامبر
نازل شد، به او فرمود: چرا دير كردى؟ من بسيار مشتاق تو بودم، جبرئيل گفت، من به تو مشتاق ترم! ولى من بنده اى مامورم هنگامى كه مامور شوم مى آيم و هنگامى كه دستور نداشته باشم خوددارى مى كنم.
گرچه براى اين آيات شان
نزول خاصى است كه در بالا ذكر شد، ولى اين مانع از آن نخواهد بود كه پيوند و ارتباطى منطقى با آيات گذشته داشته باشد، چرا كه تاكيدى است بر اينكه هر چه جبرئيل در آيات پيشين آورده همه بى كم و كاست از ناحيه
خدا است، و چيزى از خود او نيست، نخستين
آیه از
زبان پيك وحى مى گويد:" ما جز به فرمان پروردگار تو
نازل نمى شويم.
اين دو آيه نسبت به آيات قبل و بعد از آن به منزله جمله معترضه اند، و سياق اين دو
شهادت مى دهد كه كلام در آن، كلام
فرشته وحی است، و اما به وحى قرآنى و از ناحيه خداى سبحان، چون
نظم آن بدون شک نظمى است قرآنى، و اين نظريه اى است كه
روایت وارده به طرق مختلفه از
اهل سنت، و به نقل مجمع از
ابن عباس آن را تاييد مى كند، و آن روايت اين است كه وقتى جبرئيل در
نزول خود تاخير كرد
رسول خدا (ص) از او پرسيد چرا دير كردى؟ جبرئيل به وحى الهى گفت" وَ ما
نَتَنَزَّلُ إِلَّا بِأَمْرِ رَبِّكَ ... هَلْ تَعْلَمُ لَهُ سَمِيًّا".
برخی
متکلمان نزول فرشتگان را
نزولی جسمانی دانسته‌اند؛ ولی حکما
فرشتگان را مجرد و
نزول آنها
نزول جسمانی نمی‌دانند و آنان را فوق زمان و مکان می‌دانند. ازاین‌رو برخی معتقدند
نزول فرشتگان به امر الهی به عالم خلق، در حقیقت
تنزل حقایقی است که در عالم بالا وجود دارد و آنچه
نازل می‌شود، رقیقه آن حقیقت بالا است.
امام خمینی نیز معتقد است
فرشتگان مجردند و گفته برخی محدثین در مجرد نبودن آنان را بسیار ضعیف شمرده است.
به این جهت ایشان چگونگی
تنزل فرشتگان را بر ولی امر و پیامبر به‌صورت نقل‌وانتقال مکانی و تجافی از محل خود نمی‌داند، زیرا این امور از لوازم
جسم و ماده است و ملائکه از این موارد منزه هستند؛ بلکه
تنزل آنها بر قلب ولی الهی به‌صورت تمثل ملکوتی است. چنان‌که قرآن در سوره مریم، تعبیر به تمثل کرده و این
تنزل بر ولی ممکن نیست مگر با خروج از قیود طبیعت و تناسب آنها با عوالم بالا و مادامی که نفس مشغول تدبیر این عالم است، این تمثلات برای او رخ نمی‌دهد.
به اعتقاد امام خمینی گاهی اولیای کامل الهی با انسلاخ از عوالم،
فرشتگان را مشاهده می‌کنند و گاهی به قدرت خود ولی کامل،
تنزل فرشتگان حاصل می‌شود.
ایشان
نزول قرآن توسط
فرشتگان را از امور مهمی می‌داند که غایت و هدف بعثت را تشکیل می‌دهد و انگیزه این
نزول توسط ملائکه را در دست قرار گرفتن حقایق آن برای مردم می‌داند که هر کس به‌اندازه وسعت وجودی خویش از آن بهره می‌برد. به باور امام خمینی پیامبران الهی
وحی را پیش از
نزول آن، توسط جبرئیل، شهود می‌کنند و در مراحل بعد، با
تنزل به مراحل پایین‌تر، حقایق وحی را در عوالم پایین‌تر مشاهده می‌کنند. ایشان مشاهده و شهود پیامبران را از قسم سفر سوم و چهارم از اسفار اربعه می‌داند که
سالک به مقام فنا رسیده و با رجوع به خلق، وظیفه تکمیل بندگان و سعادت آنها را برعهده می‌گیرد.
•
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۴، ص۳۶۵، برگرفته از مقاله «نزول فرشتگان». •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
