نزول دفعی (علوم قرانی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
به
نزول قرآن بر
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به صورت یکجا نزول دفعی گفته می شود.
نزول دفعی، یا نزول اجمالی و غیر زمانی
قرآن، به معنای نزول
حقیقت و
روح قرآن کریم به صورت کلی و در قالب
آیات ، کلمات، الفاظ و
سوره‌ها است.
بحث‌های فراوانی درباره اصل چنین نزولی و نیز
حکمت و سرّ آن صورت گرفته است.
در
قرآن کریم در آیه ۱۸۵
سوره بقره و
سوره قدر از نزول
قرآن به صورت دفعی و یک باره در
ماه مبارک رمضان و
شب قدر به صراحت سخن گفته شده است.
در روایات
شیعه و
اهل سنّت نیز به نزول جمیع
قرآن در ماه مبارک رمضان، اشاره شده است با این تفاوت که در
روایات شیعه این کیفیت از نزول، در شب قدر، از
لوح محفوظ به
بیت المعمور ، و در روایات اهل سنّت از لوح محفوظ به
بیت العزّة بوده است.
شیخ
ابوعبدالله زنجانی در
تاریخ القرآن ،
علامه طباطبایی در
المیزان و
شهید مطهری از معتقدان نظریه
نزول دو مرحله‌ای قرآن (
دفعی و
تدریجی ) هستند.
مهم‌ترین انتقادات منتقدان این نظریه عبارتند از:
۱. «انزال» به معنای نزول دفعی و «تنزیل» به معنای نزول تدریجی، در
لغت ثابت نشده است. بعضی از
لغویان هر دو را به یک معنا می‌دانند. عده‌ای نیز گفته‌اند تنزیل،
نزول تدریجی است؛ ولی انزال معنای اعم دارد، به علاوه، شواهدی
قرآنی علیه تفاوت معنای
انزال و
تنزیل وجود دارد؛
۲. نزول
قرآن در
شب قدر الزاماً به معنای نزول جمیع آن نیست؛ در نتیجه، معنای
آیه «اِنَّا اَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ»
آن است که ما نزول
قرآن را در شب قدر آغاز کردیم؛ نه این که تمامی آن را در شب قدر یکباره نازل کردیم.
اما این احتمال، خلاف ظاهر آیه است زیرا ابتدای نزول
قرآن هنگام
بعثت بوده است، نَه
ماه مبارک رمضان و
شب قدر .
۳. روایاتی که در این موضوع به آن‌ها استناد شده، به جهت
سند و گاهی به جهت دلالت، مورد مناقشه
قرآن پژوهان قرار گرفته است.
شیخ مفید عقیده
شیخ صدوق مبنی بر نزول تمام
قرآن بر
بیت المعمور - که مستند به روایات است - را نقد کرده، می‌گوید:
«الذی ذهب الیه ابوجعفر رحمة‌الله‌علیه فی هذا الباب اصله حدیث واحد؛ ای لیس من المتواتر المقطوع به و لایوجب علماً و لا عملاً، و نزول
القرآن علی الاسباب الحادثة حالاً فحالاً یدلّ علی صدق ما تضمنه هذا الحدیث و ذلک انّ
القرآن قد تضمّن حکم ما حدث و ذکر ماجری علی و جهه…»؛
یعنی سخن شیخ صدوق رحمة‌الله‌علیه مستند به
خبر واحد است، نه
خبر متواتر ؛ در نتیجه، باعث علم و عمل نمی‌شود.
نویسنده کتاب
الصحیح من سیرة النبی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نیز می‌گوید:
همچنان که شیخ مفید گفته است، ما نمی‌توانیم روایات دالّ بر
نزول دفعی قرآن بر بیت المعمور را از طریق
اهل بیت علیه‌السّلام ثابت کنیم، و اثبات نزول دفعی
قرآن بر قلب
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نیز مشکل است و مانعی هم ندارد که بگوییم نزول تدریجی
قرآن از ماه مبارک رمضان آغاز شده است.
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «نزول دفعی».
