نجات بنی اسرائیل (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بنی اسرائیل در زمان
فرعون تحت
ظلم و ستم او بودند و با مشقت زندگی می‌کردند، پس
از نبوت حضرت موسی علیه‌السّلام با
توکل بر
خدا و هدایت آن حضرت
از سلطه و ظلم حکومت فرعون
نجات یافتند.
دعای بنی اسرائیل،
برای نجات از حکومت فرعونی:
«فمآ ءامن لموسی الا ذریة من قومه علی خوف من فرعون... و نجنا برحمتک من القوم الکـفرین.» «سرانجام کسی به موسی ایمان نیاورد مگر فرزندانی
از قوم وی در حالی که بیم داشتند
از آنکه مبادا فرعون... و ما را به رحمت خویش
از گروه کافران
نجات ده.»
مؤمنین به موسی علیه‌السّلام در پاسخ دعوت موسی که فرمود: بر خدا توکل کنید گفتند: بر خدا توکل می‌کنیم و سپس
دعا کردند که پروردگارا ما را
فتنه مردم ستمکار مکن. پس، معلوم می‌شود دعایی که کردند نتیجه توکلی بوده که بر خدای تعالی کردند و آن
دعا این بود که اولا لباس ضعف و ذلت را
از تن آنان برکند و ثانیا آنها را
از قوم ستمکار
نجات دهد.
خواسته و دعای اولشان همان است که در جمله" ربنا لا تجعلنا
فتنة للقوم الظالمین"
به آن اشاره کردند و علت و انگیزه اینکه چنین حاجتی را خواستند اینست که آنچه اقویای ستمگر را بر ضعفای مظلومین غره و مسلط می‌کند ضعف (و ظلم پذیری) طبقه ضعیف است. پس ضعیف به علت همان ضعفی که در او است
فتنه قوی و مورد ستم او است، همچنان که در
قرآن کریم اموال و اولاد را- بدان جهت که جاذبه و محبوبیت دارد-
فتنه انسان خوانده و فرموده: " انما اموالکم و اولادکم
فتنة"
و معلوم است که دنیا
برای طالب آن
فتنه است، پس اینکه
از پروردگارشان خواستند که آنان را
برای قوم ستمکار
فتنه قرار ندهد، در حقیقت درخواست این بوده که ضعف و ذلت آنان را با سلب غرض
از آن سلب کند. ساده تر بگویم: خواسته‌اند بگویند ضعف و ذلت ما سبب
فتنه ستمکاران است، ولی به جای اینکه رفع سبب را بخواهند رفع غرض و مسبب را خواسته‌اند.
و اما خواسته و دعای دومشان همان بود که خدای تعالی در جمله دوم: " و نجنا برحمتک من القوم الکافرین"
از آنها حکایت کرده است.
نجات و رهایی بنی اسرائیل
از سیطره فرعونیان، امری الهی و شایسته یادآوری:
«و اذ نجینـکم من ءال فرعون یسومونکم سوء العذاب یذبحون ابناءکم و یستحیون نساءکم...» «و (به یاد آرید) آنگاه که شما را
از (چنگ) فرعونیان رهانیدیم (آنان) شما را سخت شکنجه می‌کردند پسران شما را سر می‌بریدند و زنهایتان را زنده می‌گذاشتند».
«و اذ انجینـکم من ءال فرعون یسومونکم سوء العذاب یقتلون ابنآءکم و یستحیون نسآءکم...» «و (یاد کن) هنگامی را که شما را
از فرعونیان
نجات دادیم که شما را سخت شکنجه می‌کردند پسرانتان را می‌کشتند و زنانتان را زنده باقی می‌گذاشتند...» .
خداوند یکی
از نعمت‌های بزرگ خود را به بنی اسرائیل، یاد آور می‌شود تا با توجه به این نعمت بزرگ حس شکرگزاری در آنها تحریک گردد و بدانند شایسته پرستش و خضوع و عبادت، تنها ذات پاک او است و هیچ دلیلی ندارد که در مقابل بتهائی که کمترین سود و زیانی ندارند، سر تعظیم فرود آورند.
نخست می‌گوید: ((به خاطر بیاورید هنگامی که شما را
از چنگال
آل فرعون نجات دادیم آنها مرتبا شما را شکنجه می‌دادند و مجازات می‌کردند (و اذ انجیناکم من آل فرعون یسومونکم سوء العذاب)
معنی یسومونکم سوء العذاب این است که آنها به طور مستمر به دنبال مجازات‌های دردناک و شکنجه دادن شما بودند.
سپس - همانطور که روش
قرآن در بیان تفصیلی مطالب پس
از بیان اجمالی آنها است - این عذاب و شکنجه مستمر را چنین شرح می‌دهد که آنها پسران شما را به
قتل می‌رسانیدند، و زنان و دخترانتان را (
برای خدمتگزاری و بردگی) زنده نگه می‌داشتند (یقتلون ابنائکم و یستحیون نسائکم).
و در این آزمایش بزرگی
از ناحیه خداوند
برای شما بود (و فی ذلکم بلاء من ربکم عظیم).
«و اذ قال موسی لقومه اذکروا نعمة الله علیکم اذ انجـیکم من ءال فرعون یسومونکم سوء العذاب و یذبحون ابنآءکم و یستحیون نسآءکم...» «و (به خاطر بیاور) هنگامی را که موسی به قوم خود گفت نعمت خدا را بر خود به یاد آورید آنگاه که شما را
از فرعونیان رهانید (همانان) که بر شما عذاب سخت روا می‌داشتند و پسرانتان را سر می‌بریدند و زنانتان را زنده می‌گذاشتند...»
رهاسازی بنی اسرائیل
از شکنجه‌های سخت فرعونیان، آزمون بزرگ الهی
برای آنان:
«و اذ نجینـکم من ءال فرعون یسومونکم سوء العذاب یذبحون ابناءکم و یستحیون نساءکم و فی ذلکم بلاء من ربکم عظیم.» «و (به یاد آرید) آنگاه که شما را
از (چنگ) فرعونیان رهانیدیم (آنان) شما را سخت
شکنجه می‌کردند پسران شما را سر می‌بریدند و زنهایتان را زنده می‌گذاشتند و در آن (امر بلا و) آزمایش بزرگی
از جانب پروردگارتان بود.» طبق احتمالی «بلاء» به معنای آزمون و «ذلکم» اشاره به رهایی
از عذاب است.
«و اذ انجینـکم من ءال فرعون یسومونکم سوء العذاب یقتلون ابنآءکم و یستحیون نسآءکم و فی ذلکم بلآء من ربکم عظیم.» «و (یاد کن) هنگامی را که شما را
از فرعونیان
نجات دادیم که شما را سخت شکنجه می‌کردند پسرانتان را می‌کشتند و زنانتان را زنده باقی می‌گذاشتند و در این
برای شما آزمایش بزرگی
از جانب پروردگارتان بود.»
و در این آزمایش بزرگی
از ناحیه خداوند
برای شما بود (و فی ذلکم بلاء من ربکم عظیم).
ظاهر آیات قبل و بعد نشان می‌دهد که این جمله را موسی علیه‌السّلام
از طرف خداوند
برای بنی اسرائیل که پس
از عبور
از دریای نیل به هوس
بت پرستی افتادند بیان کرده است.
اگر چه بعضی
از مفسران احتمال داده‌اند که مخاطب این آیه
یهودیان عصر
پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بوده باشند.
«و اذ قال موسی لقومه اذکروا نعمة الله علیکم اذ انجـیکم من ءال فرعون یسومونکم سوء العذاب و یذبحون ابنآءکم و یستحیون نسآءکم و فی ذلکم بلاء من ربکم عظیم.» «و (به خاطر بیاور) هنگامی را که موسی به قوم خود گفت نعمت خدا را بر خود به یاد آورید آنگاه که شما را
از فرعونیان رهانید (همانان) که بر شما عذاب سخت روا می‌داشتند و پسرانتان را سر می‌بریدند و زنانتان را زنده می‌گذاشتند و در این (امر)
برای شما
از جانب پروردگارتان آزمایشی بزرگ بود.»
نجات بنی اسرائیل،
از شکنجه‌های ذلت بار فرعون:
«و لقد نجینا بنی اسرءیل من العذاب المهین من فرعون انه کان عالیا من المسرفین.» «و به راستی فرزندان اسرائیل را
از عذاب خفت آور رهانیدیم
از (دست) فرعون که متکبری
از افراط کاران بود.»
ما بنی اسرائیل را
از عذاب خوارکننده رهائی بخشیدیم (و لقد نجینا بنی اسرائیل من العذاب المهین).
از شکنجه‌های سخت و طاقت فرسای جسمی و روحی که تا اعماق جان آنها نفوذ می‌کرد،
از سر بریدن نوزادان پسر و زنده نگه داشتن دختران
برای خدمتکاری و هوسرانی،
از بیگاری و کارهای بسیار سنگین و مانند آن، و چه دردناک است سرنوشت قوم و ملتی که در چنگال چنین دشمن خونخوار و دیو سیرتی گرفتار شوند.
آری خداوند این قوم مظلوم را در پرتو قیام الهی
موسی بن عمران علیهماالسلام
از چنگال این ظالمان سفاک تاریخ رهائی بخشید، لذا به دنبال آن می‌افزاید:
از چنگال فرعون (من فرعون).
چرا که او مردی متکبر و
از اسرافکاران و متجاوزان بود! (انه کان عالیا من المسرفین).
رهاسازی بنی اسرائیل
از شکنجه‌های فرعونیان،
از نعمت‌های بزرگ خداوند بر آنان:
«یـبنی اسرءیل اذکروا نعمتی التی انعمت علیکم و انی فضلتکم علی العــلمین... و اذ نجینـکم من ءال فرعون یسومونکم سوء العذاب یذبحون ابناءکم و یستحیون نساءکم وفی ذلکم بلاء من ربکم عظیم.» «ای فرزندان اسرائیل
از نعمت هایم که بر شما ارزانی داشتم و (
از) اینکه من شما را بر جهانیان برتری دادم یاد کنید... و (به یاد آرید) آنگاه که شما را
از (چنگ) فرعونیان رهانیدیم (آنان) شما را سخت شکنجه می‌کردند پسران شما را سر می‌بریدند و زنهایتان را زنده می‌گذاشتند و در آن (امر بلا و) آزمایش بزرگی
از جانب پروردگارتان بود.» بنا به یک احتمال «بلاء» به معنای نعمت است.
«و اذ انجینـکم من ءال فرعون یسومونکم سوء العذاب یقتلون ابنآءکم و یستحیون نسآءکم و فی ذلکم بلآء من ربکم عظیم.» «و (یاد کن) هنگامی را که شما را
از فرعونیان
نجات دادیم که شما را سخت شکنجه می‌کردند پسرانتان را می‌کشتند و زنانتان را زنده باقی می‌گذاشتند و در این
برای شما آزمایش بزرگی
از جانب پروردگارتان بود.»
«و اذ قال موسی لقومه اذکروا نعمة الله علیکم اذ انجـیکم من ءال فرعون یسومونکم سوء العذاب و یذبحون ابنآءکم و یستحیون نسآءکم و فی ذلکم بلاء من ربکم عظیم.» «و (به خاطر بیاور) هنگامی را که موسی به قوم خود گفت نعمت خدا را بر خود به یاد آورید آنگاه که شما را
از فرعونیان رهانید (همانان) که بر شما عذاب سخت روا می‌داشتند و پسرانتان را سر می‌بریدند و زنانتان را زنده می‌گذاشتند و در این (امر)
برای شما
از جانب پروردگارتان آزمایشی بزرگ بود.»
امیدوار ساختن بنی اسرائیل به هلاکت فرعونیان و حاکمیت بر سرزمین آنان،
از سوی موسی علیه السلام:
«قال موسی لقومه استعینوا بالله و اصبروا ان الارض لله یورثها من یشآء من عباده و العـقبة للمتقین قالوا اوذینا من قبل ان تاتینا و من بعد ما جئتنا قال عسی ربکم ان یهلک عدوکم و یستخلفکم فی الارض فینظر کیف تعملون.» «موسی به قوم خود گفت
از خدا یاری جویید و پایداری ورزید که زمین
از آن خداست آن را به هر کس
از بندگانش که بخواهد می‌دهد و فرجام (نیک)
برای پرهیزگاران است (قوم موسی) گفتند پیش
از آنکه تو نزد ما بیایی و (حتی) بعد
از آنکه به سوی ما آمدی مورد آزار قرار گرفتیم گفت امید است که پروردگارتان دشمن شما را هلاک کند و شما را روی زمین جانشین (آنان) سازد آنگاه بنگرد تا چگونه عمل می‌کنید.»
نجات بنی اسرائیل
از قتل و
استثمار فرعونیان، بسته به استمداد آنان
از خدا:
«و قال الملا من قوم فرعون اتذر موسی و قومه لیفسدوا فی الارض و یذرک و ءالهتک قال سنقتل ابنآءهم و نستحی نسآءهم و انا فوقهم قـهرون قال موسی لقومه استعینوا بالله و اصبروا ان الارض لله یورثها من یشآء من عباده و العـقبة للمتقین.» «و سران قوم فرعون گفتند آیا موسی و قومش را رها می‌کنی تا در این سرزمین فساد کنند و (موسی) تو و خدایانت را رها کند (فرعون) گفت بزودی پسرانشان را می‌کشیم و زنانشان را زنده نگاه می‌داریم و ما بر آنان مسلطیم موسی به قوم خود گفت
از خدا یاری جویید و پایداری ورزید که زمین
از آن خداست آن را به هر کس
از بندگانش که بخواهد می‌دهد و فرجام (نیک)
برای پرهیزگاران است.»
تعهد آل فرعون به موسی علیه السلام،
برای رها کردن بنی اسرائیل، در صورت برطرف شدن عذاب
از آنان:
«و لقد اخذنآ ءال فرعون بالسنین و نقص من الثمرت لعلهم یذکرون و لما وقع علیهم الرجز قالوا یـموسی ادع لنا ربک بما عهد عندک لـئن کشفت عنا الرجز لنؤمنن لک و لنرسلن معک بنی اسرءیل.» «و در حقیقت ما فرعونیان را به خشکسالی و کمبود محصولات دچار کردیم باشد که عبرت گیرند و هنگامی که عذاب بر آنان فرود آمد گفتند‌ای موسی پروردگارت را به عهدی که نزد تو دارد
برای ما بخوان اگر این عذاب را
از ما برطرف کنی حتما به تو ایمان خواهیم آورد و بنی اسرائیل را قطعا با تو روانه خواهیم ساخت.»
نجات بنی اسرائیل
از استضعاف در سرزمین
مصر، با اراده و خواست خداوند:
«و اورثنا القوم الذین کانوا یستضعفون مشـرق الارض و مغـربها التی بـرکنا فیها و تمت کلمت ربک الحسنی علی بنی اسرءیل بما صبروا و دمرنا ما کان یصنع فرعون و قومه و ما کانوا یعرشون.» «و به آن گروهی که پیوسته تضعیف می‌شدند (بخش‌های) باختر و خاوری سرزمین (
فلسطین) را که در آن برکت قرار داده بودیم به میراث عطا کردیم و به پاس آنکه صبر کردند وعده نیکوی پروردگارت به فرزندان اسرائیل تحقق یافت و آنچه را که فرعون و قومش ساخته و افراشته بودند ویران کردیم.»
«و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم ائمة و نجعلهم الورثین و نمکن لهم فی الارض و نری فرعون و هـمـن و جنودهما منهم ما کانوا یحذرون.» «و خواستیم بر کسانی که در آن سرزمین فرو دست شده بودند منت نهیم و آنان را پیشوایان (مردم) گردانیم و ایشان را
وارث (زمین) کنیم و در زمین قدرتشان دهیم و (
از طرفی) به فرعون و
هامان و لشکریانشان آنچه را که
از جانب آنان بیمناک بودند بنمایانیم.»
و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا
(یعنی می‌خواهیم به آنان که در زندگی ضعیف شمرده شدند نعمتی بدهیم که
از سنگینی آن گرانبار شوند؛ و تمکین ضعفا در زمین به این است که مکانی و جایی به ایشان دهد که مالک آنجا شوند، و در آن استقرار یابند.
فرعون طایفه‌ای
از اهل زمین را ضعیف شمرد در حالی که ما بر همانها که ضعیف شمرده شدند منت می‌نهیم...
جمله (و نجعلهم ائمة) عطف تفسیر است
برای (نمن) و همچنین جملات دیگری که بعد
از آن پی درپی آمده، همه منت مذکور را تفسیر می‌کنند و معنایش این است که : جوی که ما موسی علیه‌السّلام را در آن پروریدیم جو علو فرعون در زمین و تفرقه افکنی وی در میان مردم و استضعاف بنی اسرائیل بود، استضعافی که به کلی نابودشان می‌کرد، در حالی که ما خواستیم بر همان ضعیف شدگان
از هر جهت، نعمتی ارزانی بداریم که
از سنگینی آن گرانبار شوند، به این که خواستیم آنان را پیشوا کنیم، تا دیگران به ایشان اقتدا کنند و در نتیجه پیشرو دیگران باشند، در حالی که سالها تابع دیگران بودند و نیز خواستیم آنان را وارث دیگران در زمین کنیم، بعد
از آنکه زمین در دست دیگران بود، و خواستیم تا در زمین مکنتشان دهیم، به اینکه قسمتی
از زمین را ملک آنان کنیم تا در آن استقرار یابند و مالک آن باشند، بعد
از آنکه در زمین هیچ جایی نداشتند، جز همان جایی که فرعون می‌خواست آنان را در آنجا مستقر کند و خواستیم تا به فرعون پادشاه مصر و هامان وزیرش و لشکریان آن دو
از همین مستضعفین، آن سرنوشت را نشان دهیم که
از آن بیمناک بودند و آن این بود که روزی بنی اسرائیل بر ایشان چیره شوند و ملک و سلطنت و مال و ثروت و رسم و سنت آنان را
از دستشان بگیرند، همچنانکه خودشان درباره موسی و برادرش علیه‌السّلام روزی که به سوی ایشان گسیل شدند، گفتند که : یریدان ان یخرجاکم من ارضکم بسحرهما و یذهبا بطریقتکم المثلی.
این آیه شریفه نقشه‌ای را که فرعون
برای بنی اسرائیل در سر می‌پروراند تصویر نموده است و آن نقشه این بود که
از بنی اسرائیل حتی یک نفر نفس کش در روی زمین باقی نگذارد و این نقشه را تا آنجا به کار برده بود که قدرتش به تمامی شؤون هستی آنان احاطه یافته و ترسش همه جوانب وجود آنان را پر کرده بود و آنقدر آن بیچارگان را خوار ساخته بود که حکم نابودی آنان را می‌داد، البته این ظاهر امر بود و اما در باطن امر اراده الهی به این تعلق گرفته بود که آنان را
از زیر یوغ وی
نجات دهد و ثقل نعمتی را که آل فرعون و آن یاغیان گردن کش را گمراه ساخته بود،
از آنان گرفته و به بنی اسرائیل منتقل کند، آری
اراده الهی چنین بود که تمامی آن اسباب و نقشه‌هایی را که علیه بنی اسرائیل جریان می‌یافت، همه را به نفع آنان گرداند و آنچه به نفع آل فرعون جریان می‌یافت به ضرر آنان تمامش کند، آری خدا
حکم می‌کند و کسی هم نیست که حکمش را به تاءخیر اندازد.
درخواست موسی و هارون علیهما السلام
از فرعون،
برای رهاسازی بنی اسرائیل، ماموریت الهی آنان:
«اذهبآ الی فرعون انه طغی فاتیاه فقولا انا رسولا ربک فارسل معنا بنی اسرءیل و لاتعذبهم قد جئنـک بـایة من ربک...» «به سوی فرعون بروید که او به سرکشی برخاسته پس به سوی او بروید و بگویید ما دو فرستاده پروردگار توایم پس فرزندان اسرائیل را با ما بفرست و عذابشان مکن به راستی ما
برای تو
از جانب پروردگارت معجزه‌ای آورده‌ایم...»
«قال کلا فاذهبا بـایـتنا انا معکم مستمعون فاتیا فرعون فقولا انا رسول رب العــلمین ان ارسل معنا بنی اسرءیل.» «فرمود نه چنین نیست نشانه‌های ما را (
برای آنان) ببرید که ما با شما شنونده‌ایم پس به سوی فرعون بروید و بگویید ما پیامبر پروردگار جهانیانیم فرزندان اسرائیل را با ما بفرست.»
رهاسازی بنی اسرائیل
از نظام فاسد فرعونی، رسالت موسی علیه السلام:
«و قال موسی یـفرعون انی رسول من رب العــلمین حقیق علی ان لا اقول علی الله الا الحق قدجئتکم ببینة من ربکم فارسل معی بنی اسرءیل.» «و موسی گفت‌ای فرعون بی تردید من پیامبری
از سوی پروردگار جهانیانم شایسته است که بر خدا جز (سخن) حق نگویم من در حقیقت دلیلی روشن
از سوی پروردگارتان
برای شما آورده‌ام پس فرزندان اسرائیل را همراه من بفرست.»
خدا،
نجات دهنده بنی اسرائیل
از غرق شدن در آب دریا:
«و اذ فرقنا بکم البحر فانجینـکم و اغرقنا ءال فرعون و انتم تنظرون.» «و هنگامی که دریا را
برای شما شکافتیم و شما را
نجات بخشیدیم و فرعونیان را در حالی که شما نظاره می‌کردید غرق کردیم.»
خاطره
نجات بنی اسرائیل و هلاکت خاندان فرعون با شکافته شدن دریا، شایسته به یاد داشتن:
«و اذ فرقنا بکم البحر فانجینـکم و اغرقنا ءال فرعون و انتم تنظرون.» «و هنگامی که دریا را
برای شما شکافتیم و شما را
نجات بخشیدیم و فرعونیان را در حالی که شما نظاره می‌کردید غرق کردیم.» «اذ فرقنا» عطف بر «نعمتی» در آیه ۴۷ به تقدیر «اذکروا» است.
درخواست موسی علیه‌السّلام
از بنی اسرائیل، درباره به یاد آوردن نعمت
نجات آنان
از شکنجه و کشتار فرعونیان:
«و اذ قال موسی لقومه اذکروا نعمة الله علیکم اذ انجـیکم من ءال فرعون یسومونکم سوء العذاب و یذبحون ابنآءکم و یستحیون نسآءکم و فی ذلکم بلاء من ربکم عظیم.» «و (به خاطر بیاور) هنگامی را که موسی به قوم خود گفت نعمت خدا را بر خود به یاد آورید آنگاه که شما را
از فرعونیان رهانید (همانان) که بر شما عذاب سخت روا می‌داشتند و پسرانتان را سر می‌بریدند و زنانتان را زنده می‌گذاشتند و در این (امر)
برای شما
از جانب پروردگارتان آزمایشی بزرگ بود.»
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۴۱۵، برگرفته از مقاله «نجات بنی اسرائیل».
