مَحِیْص (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مَحِيْص: (وَ لايَجِدُونَ عَنْها مَحيصاً) «مَحِيْص» از مادّه «
محص» به معناى رهايى
از عيب و يا ناراحتى است.
از مادّه «
حَیْص» (بر وزن حيف) به معناى بازگشت و عدول و كناره‌گيرى كردن
از چيزى است، و
از آن‌جا كه
«مَحِيص»، اسم مكان است، اين كلمه به معناى فرارگاه يا پناهگاه مى‌آيد و به همين مناسبت به معناى
فرار از مشكلات، و هزيمت در ميدان جنگ نيز آمده است.
ترجمه و تفاسیر آیات مرتبط با مَحِيْص:
(أُوْلَئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَ لاَ يَجِدُونَ عَنْهَا مَحِيصًا) (آن‌ها (پيروان
شیطان) جايگاهشان
جهنّم است؛ و هيچ راه
فرارى از آن ندارند.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: خداى تعالى بعد
از بيان وعده‌هاى شيطان، عاقبت حال فريب خوردگان او را بيان نموده، فرمود:
(أُولئِكَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ لا يَجِدُونَ عَنْها مَحِيصاً)، عاقبت حالشان اين است كه منزلگهى در
دوزخ دارند كه به هيچ وجه محيصى
از آن ندارند و محيص
از ماضى حاص كه به معناى فلانى عدول كرد يا جا عوض كرد و يا گريزگاهى يافت و
از آن‌جا پا به
فرار گذاشت مى‌باشد.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
(وَ بَرَزُواْ لِلّهِ جَمِيعًا فَقَالَ الضُّعَفَاء لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُواْ إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعًا فَهَلْ أَنتُم مُّغْنُونَ عَنَّا مِنْ عَذَابِ اللّهِ مِن شَيْءٍ قَالُواْ لَوْ هَدَانَا اللّهُ لَهَدَيْنَاكُمْ سَوَاء عَلَيْنَآ أَجَزِعْنَا أَمْ صَبَرْنَا مَا لَنَا مِن مَّحِيصٍ) (و در
قیامت، همه آن‌ها در برابر دادگاه عدل
خدا ظاهر مى‌شوند؛ در اين هنگام، ضعفا و پيروان نادان به مستكبران و پيشوايان گمراه مى‌گويند: «ما پيروان شما بوديم؛ آيا اكنون كه گرفتار مجازات الهى شده‌ايم، حاضريد سهمى
از عذاب الهى را
از ما برداريد؟» آن‌ها مى‌گويند: «اگر خدا ما را هدايت كرده بود، ما نيز شما را هدايت مى‌كرديم؛ ولى اكنون چه بى‌تابى كنيم و چه شكيبايى، تفاوتى براى ما ندارد؛ راه گريزى‌براى ما نيست.»)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: محيص اسم مكان
از حاص- يحيص- حيصا و حيوصا است و به طورى كه مجمع البيان گفته: رهايى يافتن
از مكروه و ناراحتى است، بنا بر اين، محيص، عبارت
از مكان رهايى
از شدت و مكروه است.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(وَ ضَلَّ عَنْهُم مَّا كَانُوا يَدْعُونَ مِن قَبْلُ وَ ظَنُّوا مَا لَهُم مِّن مَّحِيصٍ) (و همه معبودانى را كه قبلًا مى‌خواندند
از نظر آن‌ها گم و پنهان مى‌شوند؛ و مى‌دانند هيچ گريزگاهى ندارند.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه ظن به طورى كه مى‌گويند در اين‌جا به معناى يقين است. كلمه محيص به معناى مفر و گريزگاه است. معناى آيه اين است كه: روزى كه خداى تعالى
مشرکین را
از دور صدا مى‌زند: كجا هستند شريكان من؟- يعنى آن سنگ و چوب‌هايى كه شما شريک من مى‌پنداشتيد؟ مى‌گويند: اين‌كه به تو اعلام مى‌كنيم كه احدى
از ما نيست كه عليه تو به وجود شركايى شهادت و گواهى دهد. و يا اين است كه: احدى
از ما نيست كه شركايى براى تو ببيند. آرى در آن روز آن خدايانى كه در دنيا به جاى خدا مى‌خواندند
از نظر ايشان غايب مى‌شوند، و يقين مى‌كنند كه ديگر هيچ گريزگاهى
از عذاب ندارند.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(وَ يَعْلَمَ الَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِي آيَاتِنَا مَا لَهُم مِّن مَّحِيصٍ) (تا كسانى كه در
آیات ما مجادله مى‌كنند بدانند هيچ گريزگاهى ندارند.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: بعضى
گفته‌اند: اين جمله نتيجه‌اى است معطوف بر نتيجه ديگر كه حذف شده، و تقدير آن چيزى نظير اين عبارت است: و يعف عن كثير ليظهر به قدرته و يعلم الذين يجادلون فى آياتنا ما لهم من مفر و لا مخلص يعنى: يكى
از آيات خداوند كشتى‌ها است، كه اگر بخواهد آن را چنين و چنان مى‌كند، تا بدين وسيله قدرت خود را بنماياند، و كسانى كه در آيات ما جدال مى‌كنند بفهمند كه هيچ راه گريزى ندارند.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(وَ كَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُم مِّن قَرْنٍ هُمْ أَشَدُّ مِنْهُم بَطْشًا فَنَقَّبُوا فِي الْبِلَادِ هَلْ مِن مَّحِيصٍ) (چه بسيار اقوامى را كه پيش
از آن‌ها هلاک كرديم، اقوامى كه
از آنان قويتر بودند و شهرها و كشورها را گشودند؛ آيا راه
فرارى از عذاب الهى وجود دارد؟!)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه تنقيب كه مصدر فعل ماضى نقبوا است، به معناى سير است. كلمه محيص به معناى پناهگاه و گريزگاه است. اين آيه شريفه بعد
از آيات قبل كه به خلقت
انسان و علم خدا به آن و سير به سوى خدايش را بيان مى‌كرد، ناگهان مساله انذار و تخويف را پيش مى‌كشد.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، بر گرفته از مقاله «مَحِیْص»، ص۵۱۱.
