مهدی بن‌برکه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بن بَرَکه، مهدی، مبارز انقلابی، سیاستمدار و رهبر
حزب اتحاد ملی نیروهای مردمی (
حزب الاتحاد الوطنی للقوّات الشعبیة) مراکش بود.
او
در ۱۳۳۸/۱۹۲۰ به دنیا آمد.
در دوران تحصیل خود بویژه
در ریاضیات فرد مستعد و ممتازی بود و
در ۱۳۲۰ ش /۱۹۴۱
در ۲۱ سالگی از دانشگاه الجزایر فارغ التحصیل شد و
در رباط به تدریس ریاضیات پرداخت.
بن برکه از اوایل نوجوانی وارد فعالیت‌های سیاسی شد
و به سبب فعالیت‌های استقلال طلبانه، فرانسویان، او را همراه
احمد بلافریج ، مبارز ملی گرای مراکش، زندانی کردند.
در کسب
استقلال مراکش تأثیر عمده ای داشت، به طوری که فرانسویان او را «دشمن شماره یک» می‌خواندند.
پس از تأسیس
حزب استقلال
در ۱۳۲۲ ش/ ۱۹۴۴، بن برکه فعالیت‌هایش را
در قالب
حزب انجام داد و
در ایّام انقلاب، رهبری
حزب را برعهده گرفت.
پس از استقلال مراکش (۱۳۳۵ ش /۱۹۵۶)،
حزب استقلال که سهم مهمی
در مبارزه با استعمار فرانسه داشت، به عنوان مهمترین و بزرگترین
حزب در مجلس ملّی مراکش مطرح شد و بن برکه به مدت سه سال، ریاست مجلس مشورتی ملّی را برعهده گرفت.
اما بر اثر رقابت
علال الفاسی و مهدی بن برکه بر سر رهبری
حزب و حمایت محمد پنجم، پادشاه مراکش (۱۲۸۵ـ۱۳۴۰ ش /۱۹۰۶ـ۱۹۶۱) از علال الفاسی،
همچنین تأکید و فشار محمد پنجم دایر بر موافقت آن
حزب با سیاست‌های وی، نخستین نشانه‌های شکاف
در حزب استقلال نمودار شد، و شماری از رهبران آن از جمله مهدی بن برکه، بصری، بن صدیق و عبدالله ابراهیم که از پشتیبانی گروه‌هایی از مردم برخوردار بودند، به مخالفت با دستگاه رهبری برخاستند و انشعاب کردند،
در ۱۳۳۸ ش/ ۱۹۵۹
حزب اتحاد ملی نیروهای مردمی به رهبری مهدی بن برکه به وجود آمد.
این
حزب که به جناح چپ متمایل و ظاهراً از حمایت مردمی نیز برخوردار بود، خواستار زدودن همه آثار و بقایای استعمار اقتصادی و نظامی شد، با پیشرفت سرمایه داری مخالفت کرد و به برقراری
عدالت اجتماعی و
دموکراسی همت گماشت.
حزب در زمینه سیاست خارجی، از بیطرفی مثبت و نپیوستن به پیمان‌ها پشتیبانی می‌کرد
این
حزب توانست به عنوان یکی از
احزاب مهم مراکش فعالیت نماید، به طوری که
در انتخابات مجلس مراکش
در ۱۳۴۲ ش /۱۹۶۳، ۲۸ کرسی از ۱۴۴ کرسی مجلس را به دست آورد
در اردیبهشت ۱۳۳۹/۱۹۶۰، سلطان محمد پنجم، پس از کناره گیری عبدالله ابراهیم ـ نخست وزیر و رهبر جریان تندروِ مراکش ـ کابینه جدیدی به نخست وزیری خودش و معاونت شاهزاده حسن، تشکیل داد. متعاقب این امر، اتحاد ملّی نیروهای مردمی به گروه مخالف دولت تبدیل شد. بن برکه از همان سال ناچار مهاجرت کرد و به
مصر رفت و با پایمردی
جمال عبد الناصر ، به نبرد با دولت مراکش پرداخت.
با مرگ محمد پنجم، شاهزاده حسن روی کار آمد و
در ۱۳۴۱ ش /۱۹۶۲ با تغییر قانون اساسی مراکش، مرکزیّت مدیریّت سیاسی کشور را به نفع پادشاه تغییر داد. با این کار، بن برکه به مخالفت خویش با خودکامگی شاه شدّت بخشید.
وی
در جنگ الجزایر و مراکش، که بر سر نواحی مرزی مشترک
در مهر ۱۳۴۲/اکتبر ۱۹۶۳ روی داد
جانب الجزایر را گرفت و با تلگرامی عمل دولت مراکش را متجاوزانه اعلام و آن را محکوم کرد
به همین علت، دولت مراکش، او را به خیانت و توطئه بر ضد سلطان حسن دوم متهم و غیاباً محکوم به مرگ کرد.
بن برکه، پس از مدتی به پاریس رفت و رهبر مخالفان سلطان حسن شد.
در ۷ آبان ۱۳۴۴ ش/ ۲۹ اکتبر ۱۹۶۵ هنگامی که می‌خواست
در کنفرانسی شرکت کند، ربوده و کشته شد. برخی از روزنامه‌ها، گناه را به گردن وزیر کشور مراکش، ژنرال محمد اوفقیر، انداختند و مقامات فرانسوی اظهار داشتند که مراکش، با همکاری
در این قتل حاکمیّت ملّی فرانسه را نقض کرده است و به این دلیل اوفقیر را متهم و حکم دستگیریش را صادر کردند، ولی مراکش به آن توجّهی ننمود، و
در نتیجه روابط سیاسی دوکشور مختل، و از ۱۳۴۵ ش /۱۹۶۶، قریب چهارسال قطع شد. گروهی دیگر این رویداد را با توطئه‌های
آمریکا در مراکش پیوند دادند.
مهدی بن برکه آثاری از خود به جا گذاشته است، که می‌توان از سخنرانی وی با عنوان > تکامل اجتماعی
در مغرب < (التکوین الاجتماعی للمغرب) نام برد که در 1338 ش /1959 منتشر شده است. همچنین وی در تألیف کتاب > جنگ
اعراب و اسرائیل < (المعرکة بین
العرب واسرائیل) نیز شرکت داشته است.
(۱) مرتضی اسعدی،
جهان اسلام، تهران ۱۳۶۶ـ۱۳۶۹ ش.
(۲) تاریخ معاصر کشورهای
عربی، نوشته
در فوبلیکوف (و دیگران)، ترجمه محمدحسین روحانی، تهران ۱۳۶۷ ش.
(۳) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶.
(۴) کدوری، «
حزب در کشورهای
عربی»،
در احزاب در کشورهای اسلامی، ترجمه جواد شیخ الاسلامی، تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۶۶ش؛
(۵) موسوعة السیاسة، چاپ عبدالوهاب کیّالی، ج ۲، بیروت ۱۹۹۱؛
(۶) Encyclopedia of the modern Middle East , eds Reeva S Simon, Philip Mattar, and Richard W Bulliet, New York ۱۹۹۶, sv "Ben Barka, Mehdi " (by Donna Lee Bowen) ;.
(۷) The Middle East and North Africa , London ۱۹۹۷;.
(۸) The New Encyclopaedia Britannica , Chicago ۱۹۸۵, Micropaedia, sv "Ben Barka, Mehdi";.
(۹) The Oxford Encyclopedia of the modern Islamic world , ed John L Esposito, NewYork ۱۹۹۵, sv "Istiqla ¦ l" (by Edmund Burke).
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بن برکه»، شماره۱۸۱۹.
