مرشد الزوار الی قبور الابرار (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مرشد الزوار الی قبور الابرار» یا «الدر المنظم فی زیارة الجبل المقطم» تالیف
موفق الدین بن عثمان (متوفی ۶۱۵ ق) به
زبان عربی است. این اثر از جمله کتاب‌هایی است که درباره
مزارات و
قبور علما و بزرگان نوشته شده است.
کتاب مشتمل بر دو جزء است که جزء اول حاوی مقدمه دکتر حسن پاشا، مقدمه محقق کتاب پیرامون اهمیت کتاب و معرفی مؤلف و ذکر نسخ کتاب، مقدمه مولف و ۲۲ فصل است. جزء دوم کتاب در واقع «ذیل مرشد الزوار» به قلم محقق کتاب است که در دو بخش به ذکر بعضی از
ضریح‌ها و
مزارها و آثار عربی موجود در قرافی جنوبی می‌پردازد.
نویسنده در مقدمه درباره کوه مقطم، فضیلت آن و کسانی که در دل آن به خاک سپرده شده‌اند، مساجدی که در آن بنا نهاده شده، آثار
زیارت اهل قبور،
کراهت راه رفتن میان قبور با
نعلین، ذکر
آداب زیارت اهل قبور و مباحثی مانند آن به سخن پرداخته است.
در متن کتاب بیش از دویست
قبر از قبور
صحابه،
تابعین، اشراف،
اولیاء،
ائمه اهل سنت و
فقهاء ایشان،
قراء، علماء،
زهاد،
قضات و بزرگان حکومتی نام برده شده و مکان و موقعیت دقیق هر قبر، نقش موجود بر روی قبر و خطی را که
سنگ قبر بدان نوشته شده
بیان شده است.
نویسنده آنچه درباره توصیف قبر در مؤلفات پیش از خود دیده را نیز نقل می‌کند و در هر مورد شرح حالی از صاحب قبر و ویژگی‌ها و مزایای اخلاقی او و نیز حکایات و اشعار و کراماتی که درباره وی نقل شده را بازگو می‌نماید. البته کار وی صرفا نقل این
کرامات و
حکایات نیست بلکه با
دقت آنها را مورد بررسی قرار می‌دهد و در برخی موارد در آنها مناقشه می‌کند و با مقایسه
بین آنها در صدد دستیابی به صحیح‌ترین آنها بر می‌آید و سپس آنها را با
آیات قرآنی و
احادیث شریف نبوی و روایات مورخین تایید می‌نماید. از جمله قبوری که نویسنده به تفصیل به توصیف آنها پرداخته و خصوصیات صاحبان آنها را یادآور شده قبوری است که در دامنه جبل مقطم واقع شده و از آن صحابه‌ای چون:
عمرو بن عاص،
عقبة بن عامر،
عبدالله بن حارث و یا نیکانی چون: سیده
نفیسة بنت
حسن بن زید، شریفة فاطمة، شریف هاشمی می‌باشد. مؤلف همچنین از قبور و مشاهد و مزارات دیگری که به مرور زمان از
بین رفته‌اند نیز یاد می‌کند.
مرشد الزوار از منابع و مصادر مهمی به شمار می‌رود که به یادکرد فراوان تا پایان
قرن ششم هجری پرداخته است. از این رو این کتاب از جهت تاریخی و نیز معماری دارای اهمیت ویژه است. ویژگی دیگر کتاب اینست که مؤلف به توصیف دقیق موقعیت قبر و ضریح صحابه و اشراف و علماء و فقهاء پرداخته و مسیر و جهت و نیز تعداد گام‌هایی را که زائر برای رسیدن به قبر مورد نظر باید بپیماید را به
دقت بیان می‌کند. همچنین این کتاب حاوی بسیاری از اقوال و اشعار عالمان و صالحان که در فقدان عزیزان خود گفته‌اند و سروده‌اند می‌باشد. اشعاری که
امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه‌السّلام به هنگام
دفن پیکر
فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیهم سروده‌اند از جمله آن اشعار است.
تحقیقات و توضیحات محقق کتاب محمد فتحی ابوبکر در پاورقی ذکر شده است.
محقق کتاب جلد دومی به عنوان ذیل کتاب «مرشد الزوار» تهیه کرده و درآن برخی مزارات و ضریح‌هایی را که تا به حال موجود است و مردم به
زیارت آنها می‌روند، هر چند برخی از آنها در آستانه خرابی و نابودی هستند، همانند ضریح
عز بن عبدالسلام،
ابی السعود بن ابی العشائر را معرفی کرده و تصاویر آنها را در کتاب درج نموده است. محقق به
بیان شرح حال، ذکر منزلت، آثار، کرامات و برخی اقوال و کلمات این صحابه و اولیاء و زهاد و علما و صلحا پرداخته است. فهرست‌های انتهای هر یک از مجلدات عبارت است از:
آیات قرآن، احادیث نبوی، قافیه‌ها، اعلام، اماکن، قبائل، جماعات، مصادر و مراجع و محتویات.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
