محمدحسین ذهبی مراحل تکوین و تدوین تفسیر را پنج مرحله می‌داند: ۱. مرحله اول که صرفا نقل روایت بوده، روایات تفسیری صحابه از قول پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم یا از قول یکدیگر نقل می‌شده و تابعان نیز از صحابه یا از همدیگر نقل می‌کرده‌اند. این مرحله تا پایان قرن اول هجری ادامه داشت. ۲. مرحله دوم از ابتدای تدوین رسمی حدیث (آغاز قرن دوم) با تدوین و تبویب احادیث از جمله احادیث تفسیری آغاز شد. در این مرحله هنوز قرآن به صورت سوره به سوره و آیه به آیه و به ترتیب از آغاز تا پایان تفسیر نشده بود. ۳. در مرحله سوم، تفسیر از حدیث جدا شد و به صورت علمی مستقل در آمد و تفاسیر جامعی تدوین شد. ۴. در مرحله چهارم، تفسیر از حدود تفسیر ماثور فراتر رفت و احادیث تفسیری مانند دیدگاه مفسران بدون اشاره به حدیث بودنشان عرضه شد. در این مرحله، اسرائیلیات و نصرانیات با تفسیر در هم آمیخت. ۵. مرحله پنجم گسترده‌ترین دوره تاریخ تفسیر است که از عصر عباسی تا امروز ادامه دارد و مشخصه آن آمیزش تفسیر عقلی با تفسیر نقلی است که انواع گوناگون دارد. مراحل تکوین و تدوین تفسیر نزد شیعهامامیه با گفته ذهبی در التفسیر و المفسرون فرق دارد. علامه طباطبایی رحمة‌الله‌علیه می‌نویسد: شیعه برای اقوال صحابه و تابعان هیچ گونه حجیت و اعتبار خاصی قائل نیست و آنان را مانند دیگر مسلمانان می‌داند. تنها قول پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم … و به نصخبر متواترثقلین قول عترت و اهل بیتپیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم حجت است.
