محمول مفرد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمول مفرد، یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به‌معنای محمول غیر مرکب است.
هر یک از
موضوع و
محمول یا لفظ مفرد است یا لفظ مرکب مفرد. و به اعتبار اِفراد و ترکیب، به «
موضوع مفرد» و «
موضوع مرکب»، و «
محمول مفرد» و «
محمول مرکب» تقسیم می‌شوند. اصطلاح مفرد در اینجا مقابل مرکب است، نه مقابل مثنّی و جمع.
ابن سینا در «
دانشنامه علائی» می‌گوید: «و هر یکی از این دو (
موضوع و
محمول) گاهی لفظی مفرد باشد؛ چنانکه گویی: مردم حیوان است، و گاهی لفظی مرکب باشد؛ چنانکه گویی: هر که را طعام نگوارد معده وی را آفتی رسیده باشد. که آنجا جمله گفتار ما که (هر که طعامش نگوارد) موضوع است، و جمله گفتار ما که (معده وی را آفتی رسیده باشد) محمول است».
مثال‌های دیگر برای موضوع مرکب: «مَن عَرَفَ نفْسَه فَقَد عَرَفَ ربَّه»؛ «هر که آن کند که نباید، آن بیند که نشاید»؛ «جوهر سه بُعدیِ نامیِ حساسِ ناطق، فاعل مختار است»؛ «در
مثلث متساوی الساقین، دو زاویه مقابل به دو ضلع مساوی، مساوی است»؛ «هر که نامُخت از گذشتِ روزگار.... هیچ ناموزد ز هیچِ روزگار»؛ «آنکس که مرا بکشت باز آمد پیش» و «این که گویی این کنم یا آن کنم.... خود دلیل اختیار است‌ای صَنَم». البته موضوع چون حامل محمول است؛ یعنی چیزی بر آن حمل می‌شود، حتماً باید اسم باشد، و نمی‌تواند
کلمه (فعل) یا
ادات (حرف) باشد (به خلاف محمول که می‌تواند اسم یا فعل باشد). و اگر گاهی،
جمله فعلیه، محمول واقع شد، تاویل به اسم می‌رود و همان اسم، موضوع حقیقی است. مثلاً جمله: «ان تصوموا خیرٌ لکم» و «ان یَسْتَعْفِفْنَ خیرٌ لهُنَّ» تاویل به: «صیامُکم خیرٌ لکم» و «اسْتَعْفافُهُنَّ خیرٌ لهُنَّ» می‌رود.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، دانشنامه علائی.
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، منطق المشرقیین.
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «محمول مفرد»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۴/۱۱.
