مبارک بن محمد بن عبدالواحد شیبانی جزری موصلی (ابن اثیر)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مبارک بن محمد بن عبدالواحد شیبانی جزری موصلی» معروف به ابن اثیر، رجالی، مفسر، محدِّث و فقیه شافعی مذهبی است.
«مبارک بن محمد بن عبدالواحد شیبانی جزری موصلی» معروف به
ابن اثیر، رجالی،
مفسر، محدِّث و
فقیه شافعی مذهبی است که در ۵۴۴ ق، در عراق دیده به جهان گشود. او برادر بزرگ‌تر عزّالدین و ضیاءالدّین ابن‌اثیر است که در جزیره ابن عُمَر ( اکنون شهر مرزی میان سوریه و ترکیه) زاده شد.
وی دوران کودکی و نوجوانی را در زادگاه خویش گذراند و پس از آن با پدر و برادرانش به موصل کوچ کرد و در آنجا ادبیات را از ناصح‌الدین ابومحمد سعید بن دَهّان بغدادی، ابوبکر یحیی بن سعدون مغربی قُرطُبی و ابوالحزم مکّی بن ریّان بن شَبَّه ماکِسی، نحوی ضریر و
حدیث را از محدّثان موصل از جمله ابوالفضل بن طوسی فراگرفت.
هنگامی که به
حج می‌رفت، در بغداد از ابوالقاسم بن خَلّ و عبدالوهّاب بن سکینه، ابوالقاسم یَعیش بن صدقه فُراتی، ابوالفرج عبدالمنعم بن عبدالوهاب بن کُلَیْب حَرّانی و ابواحمد عبدالوهاب بن علی حدیث شنید.
وی آن زمان که در موصل می‌زیست، به اتابکان زنگی موصل، که از سوی سلجوقیان فرمانروای آنجا بودند، نزدیک شد و به وسیله چند تن از حاکمان زنگی به مقام مشاور ویژه و نیز منشی خاص دست یافت. وی مدتی خزانه‌دار سیف‌الدین غازی بن مَودود بن زنگی بود و پس از آن مدتی نیز توسط سیف‌الدین به سرپرستی دیوان جزیره ابن عمر گمارده شد، آنگاه به موصل بازگشت و مقام نیابت دیوان را از سوی وزیر جلال‌الدین ابوالحسن علی بن منصور اصفهانی عهده‌دار شد و پس از آن نزد مجاهدالدین قایْماز راه یافت و در آنجا به مقام بلندی رسید.
هنگامی که در ۵۸۹ ق مجاهدالدین دستگیر و زندانی شد و عزّالدّین مسعود جانشین وی گردید، وی در خدمت مسعود درآمد و پس از درگذشت او، به جانشین وی نورالدین ارسلان شاه پیوست و در فرمانروایی نورالدین قدرتی عظیم یافت.
او در سال‌های پایانی زندگی، فلج شد و دست و پای وی ناتوان گردید و از نوشتن باز ماند؛ ازاین‌رو خانه‌نشین شد و رباطی در یکی از آبادی‌های پیرامون موصل بنیاد نهاد و تمام داراییش را
وقف آن کرد.
خانه او محل گرد آمدن عالمان، ادیبان و پژوهشگران
علوم قرآنی و معارف دینی بود. گفته‌اند که در همین ایّام جمعی از افاضل روزگار، وی را در کار
تصنیف یاری کرده‌اند.
او در بسیاری از علوم روزگارش توانا بود و در تمام آنها شاگردانی پرورده و نیز آثاری پدید آورده است. فرزندش شهاب قوصی، تاج‌الدین عبدالمحسن بن محمد حامض شیخ باجریقی و فخرالدّین بخاری از او
روایت کرده‌اند.
قلقشندی در برخی از آثارش حدیث‌هایی را از ابن اثیر نقل کرده است. قفطی نیز می‌گوید: مجدالّدین اجازه
روایت تمام آثارش را به وی داده است.
از جمله آثار اوست:
۱- جامع الاصول من احادیث الرسول
۲- المُرَصّع فی الاباءِ و الامّهات
۳- منال الطّالب فی شرح طوال الغرائب
۴- النّهایه فی غریب الحدیث و الاثر
۵- المختار فی مناقب الاخیار
۶- البدیع فی علم العربیه
۷- رسائل ابن اثیر
۸ الباهر فی الفروق
۹- تهذیب الفصول ابن دَهّان.
نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتری علوم اسلامی.
