لله عارفه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عارفه لَلَّه،
زن زاهد و اصلاحگر دینی کشمیری در قرن هشتم بوده است.
لَلَّه عارفه، زن زاهد و اصلاحگر دینی کشمیری در قرن هشتم بوده است.
از زندگی وی اطلاعات اندک و مبهمی در دست است. او در میان
مسلمانان و
هندوان کشمیر از محبوبیت یکسانی برخوردار است. آثار ریشیهای کشمیر جزو نخستین منابع سرگذشت لله به شمار می‌رود.
لله نزد عموم به لَل‌دِد، لَل‌دِدی، لَل‌ماج و مَئی لَل‌دِدی (به معنای مادرِ بزرگ) معروف است و در زبان
سنسکریت به نامهای لَل یوگیشوَری و لِل‌ایشوَری شناخته شده است.
لله در ۷۳۵ در روستای پَنْدَریتْهَن (پنج مایلی جنوب شرقی سرینگر کشمیر) در خانواده‌ای نسبتاً توانگر به
دنیا آمد.
او از همان کودکی به
عزلت و دوری از خلق تمایل داشت.
پدرش، بنا به اقتضای طبقة خویش، وی را به
ازدواج برهمن‌زاده‌ای درآورد،
اما به سبب اذیت و آزاری که از خانوادۀ همسرش دید و نیز گرایشهای عرفانی که داشت، به همسرداری پشت‌پا زد و به
حلقه یوگینیان (
زنان یوگی )
شیواپرست پیوست و به حالت نیمه‌عریان همچون مجانین در کوچه‌ها پرسه می‌زد.
لله با این‌که شیوایی بود، اما در نقش اصلاحگر دینی، بر آداب و رسوم و شعائر مرسوم شیواییان و برهمنان سخت خرده می‌گرفت.
روابط سلاطین نیز با او حسنه بود و بر اساس گزارش تاریخ حسن
سلطنت شهاب‌الدین (حکـ : ۷۶۱-۷۸۰) را در کشمیر پیش‌بینی کرده بود.
نفوذ آرای لله در کشمیر چنان شگرف بود که در پیدایش طریقتی به نام
ریشی (واژهای سنسکریت به معنای خردمند)، منسوب به
نورالدین ریشی (متوفی۸۴۲)، در میان
صوفیان کشمیرتأثیر گذاشت.
او با الهام از تعالیم لله به ریاضات و مجاهدات روی آورد و به
طریق اویسی سلوک می‌کرد. تعالیم وی، که در اشعارش مجال بروز یافته، شبیه به سروده‌های لله است.
پس از نورالدین، مریدانش این طریقت را رواج دادند و در کشمیر از شهرت بسیاری برخوردار شدند تا جایی که اعجاب
ابوالفضل علامی ، مورخ قرن دهم و یازدهم دربار مغول و جهانگیر شاه، را برانگیختند.
ماهیت دینی لله در تاریخ
تصوف محل اختلاف است و هر کس بر اساس آثار و تعالیمی که از وی باقی‌مانده است، حکم به
مسلمانی یا
هندو بودن او می‌دهد.
اعتقاد به مسلمانی لله را ابتدا ریشیها مطرح کردند. آنان معتقد بودند که لله به دست
سید علی همدانی اسلام آورد
و شاگرد برجستۀ
سید حسین سمنانی ، از صوفیان کشمیر، بود.
همچنین او مخدوم جهانیان
جلال‌الدین بخاری را درک کرد.
به همین سبب، صوفیان کشمیر به وی القابی همچون مریم مکانی، رابعۀ ثانی، عارفه، مجنون عاقله و مجذوب مطلق دادند.
معنویت لله چنان عظیم بود که نورالدین ریشی را سخت تحت تاثیر قرار داد و او را مرید خود ساخت.
برخی از محققان معاصر همچون تمپل
و محب‌الحسن
نیز لله را زنی
صوفی‌مسلک دانسته و معتقدند که وی اشعار وجدآمیز خود را به تأثیر از تعالیم
صوفیه سروده است.
از سوی دیگر، محققانی مثل رضوی
و رفیقی،
لله را زنی شیواپرست می‌دانند که صوفیان کشمیر و ریشیها از او متأثر بودند و ارتباط او با صوفیان، از جمله سید علی همدانی، مبتنی بر قصه است.
به نظر ایشان، لله حقیقت متعال را با شیوا یکی دانسته و معتقد است که شیوا در جنبۀ حضور مستمرش در سراسر جهان سریان دارد و در حالت تنزّه والایش ورای جلوه‌های جهانی است. همچنین به نظر وی شیوا هم
مؤنث است و هم
مذکر ، یعنی یگانگی در دوگانگی و دوگانگی در یگانگی است و تجلی جهان، ظهوری از شیوا یا حقیقت متعال است. برهمنان کشمیر نیز لله را یکی از اوتارهای آیین خویش قلمداد می‌کنند.
مجموعه‌ای از گفتار‌ها و اشعار به زبان کشمیری منسوب به لله در آثار ریشیها، از جمله بابا کمال و بابا خلیل، ثبت شده است.
بر همین اساس، او قدیمترین نویسندۀ کشمیر شناخته شده است.
شعر او حاوی معانی عمیق و فلسفی است که به زبانی ساده نوشته شده است، چنانکه در عصر حاضر نیز مردم کشمیر اشعار او را زمزمه می‌کنند و به عنوان مَثل به کار می‌برند.
در اشعار اواز واژهای سنسکریت بسیاری استفاده شده است. بسیاری از ابیات منسوب به لله، دربرخی گزیده‌ها و ترجمه‌ها به نورالدین ریشی نیز نسبت داده شده است.
بارنت و گریرسن اشعار و سخنان لله را، که به «لَلْ‌وَکهـ» شهرت دارد، نخستین بار در ۱۹۲۰ تصحیح و به انگلیسی ترجمه کردند. گریرسن کتابی نیز با عنوان لله - واکیانی نوشت و دربارۀ سخنان او تحقیقی عالمانه کرد. پس از آن، ریچارد تمپل سخنان وی را به انگلیسی منظوم برگرداند و همراه با تحلیل آن‌ها در ۱۹۲۴ منتشر ساخت.
در ۱۹۷۸ نیز پاریمو، با توجه به آثار پیشین، سروده‌های لله را مرتب و به انگلیسی ترجمه و شرح و با عنوان عروج نفس چاپ کرد.
منابع :
(۱) حیدر ملک بن حسن ملک، تاریخ کشمیر، نسخه خطی کتابخانۀ خدابخش پتنا، شمارۀ HL ۲۶۰۹.
(۲) اردو دائرةالمعارف اسلامیه، مدخل «لله عارفه»، لاهور ۱۴۰۴/۱۹۹۴.
(۳) غلام حسن کهویهامی، تاریخ حسن، سرینگر ۱۹۵۴.
(۴) علی محمد نقوی، تشیع در کشمیر، مطالعۀ شرایط فرهنگی سرینگر، له، لداخ و کرگیل،
دهلی نو.
(۵) عبد قیوم رفیقی، تصوف در کشمیر، سرینگر ۲۰۰۳.
(۶) رضوی، A تاریخ تصوف در هند،
دهلی نو ۱۹۷۸.
(۷) محمد اشرف وانی، اسلام در کشمیر، سرینگر ۲۰۰۴.
(۸) محمد اسحاق خان، انتقال کشمیر به اسلام: نقش Rishis مسلمان (قرن ۱۵-۱۸)،
دهلی نو ۲۰۰۵.
(۹) سر ریچارد تمپل، جهان از Lalla: Prophetess، انگلیسی ترجمه حدیث از Lalla، کمبریج ۱۹۲۴.
(۱۰) محب‌الحسن، کشمیر تحت سلاطین، کلکته ۱۹۵۹-۲۰۰۵.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «لله عارفه»، شماره۶۸۷۱.
