قم نامه (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قم نامه کتابی است به
زبان فارسی، نوشته نویسنده معاصر سید حسین مدرسی طباطبایی درباره
تاریخ شهر قم.
کتاب تشکیل شده، از یک مقدمه و هفت رساله یا گزارش در
تاریخ شهر قم که یکی از آنها به عنوان ضمیمه مربوط به
شهر دارالمومنین
کاشان می‌گردد.
مولف در ابتدا، خلاصه گونه‌ای از مطالب کتاب را بدون هیچ گونه توضیحی در باب نحوه کار و نسخ مورد مراجعه و صحت و اصالت آنها آورده و تنها در باب رساله آخرین، یعنی جوابیه
میرزای قمی متذکر شده که مسوده اصلی این رساله ضمن مجموعه‌ای از رسائل نویسنده در
قم، و دو نسخه دیگر در دانشگاه و مدرسه
آیت‌الله بروجردی در
نجف است و
نائب الصدر شیرازی در طرائق الحقائق بندی از این رساله را آورده و چند سطری درباره اش بحث و گفتگو کرده است.
اجمال معرفی این رسالات بدین قرار است:
مقاله اول، تحت عنوان «
خاندان صفی» نوشته‌ای است، تحقیقی در باب
حکومت این
خاندان در طی قرون هفتم و هشتم هجری بر شهر قم و چنانکه خود مولف متذکر شده است،
خاندان مقتدر و حاکم قم،
خاندان صفی بود که دو
قرن، از میانه قرن هفتم تا دومین دهه قرن نهم در این شهر نفوذ و عظمتی داشته و از موقعیت اجتماعی برخوردار بوده و افرادی از آن میان در فاصله سال‌های ۷۳۶- ۸۱۵ ق. در قم و مضافات آن با اقتدار و به استقلال فرمانروایی داشته‌اند. نیای بزرگ این
خاندان «علی
صفی» از بزرگان قم در قرن هفتم بوده است. و سپس می‌پردازد به ذکر امرای این
خاندان که به ترتیب عبارت بودند از: خواجه تاج الدین علی اصیل، خواجه علی
صفی، خواجه محمود قمی، خواجه اصیل الدین قمی، خواجه ابراهیم، خواجه محمد که آخرین ایشان و نهایت به سال ۸۱۵ ق. فرمانروایی هشتاد ساله ایشان با کشته شدن وی به دست اسکندر فرزند عمر شیخ و نواده تیمور برچیده شد.
مقاله دوم، اختصاص دارد به وضعیت دارالضرب قم که در آن اطلاعات جامعی پیرامون امر ضرب
سکه در شهر قم از قدیمی‌ترین ایام؛ یعنی قرن دوم هجری به بعد، به همراه عکس نمونه‌های مضروب آمده است.
مقالات سوم و چهارم و پنجم، کتابچه‌هایی است استنساخ شده از منابع ایالتی و مستوفی گری دوران
قاجاریه که نام‌های آنان به ترتیب عبارتند از: کتابچه طوایف و ایلات دارالایمان قم، کتابچه تفصیل حالات و املاک و
مستغلات و
قنوات و بلوکات دارالایمان قم، و کتابچه اعداد نفوس اهالی دارالایمان قم که اولی و دومی جزو رسائلی بوده که در دوره ناصری به منظور تدوین
مرآت البلدان فراهم آمده و نسخه مجموعه‌ای است که قبلا به شماره ۷۲۵ کتابخانه وزارت دارایی بوده و اکنون در محل کاخ گلستان نگهداری می‌شود. رسالات در حوالی سال ۱۲۹۶ ق. به دستور میرزا مهدی خان اعتضادالدوله حکمران قم و کاشان تالیف شده‌اند و بالاخره رساله اعداد نفوس است، نوشته محمدتقی بیک ارباب، در سال‌های ۱۲۸۴- ۱۲۸۵ ق. موجود در همان مجموعه فوق الذکر که در این مقاله و مقاله بعدی مولف عین کتابچه را که به حروف سیاق است، بدون هیچ گونه توضیح و راهنمایی جهت خواننده غیر آشنا به سیاق، گرآوری نموده است.
مقاله بعدی که به عنوان ضمیمه یک، ظاهرا ضمیمه به مقالات پیشین، آمده، عنوانش کتابچه حالات و کیفیت بلده و بلوکات و مزارع دارالمومنین کاشان است و بدیهی است اول چیزی که جلب توجه می‌کند، آمدن آن در مجموعه‌ای است با عنوان و
موقوف به شهر قم، اگر چه از نظر شرایط تاریخی و جغرافیایی و بسیاری امور دیگر همسان باشند.
هفتمین مقاله کتاب که علیرغم رسالات پیشین حاوی مطالب
فقهی و
کلامی است و عبارت است از رساله‌ای با عنوان «جوابات مسائل رکنیه» از محقق و
مجتهد بزرگ اوائل عصر قاجاریه،
میرزا ابوالقاسم قمی صاحب کتاب معروف
قوانین. در اینجا و در پاورقی مولف کتاب، فهرست جامعی از مآخذ و منابع مربوط به میرزای قمی، جهت محققین احوالات ایشان آورده که بسیار ارزشمند است.
محتوای این رساله عبارت است، از ۹ سوال از سوی شخصی که خود میرزا او را «المولی العالم الزکی مولانا علی المازندرانی الملقب بالرکن» خطاب نموده و عموما؛ مشتمل است بر استعلام نظرات میرزا در باب تمایز میان
شریعت و
طریقت و پاره‌ای ایرادات به نظرات
ملاصدرا و غیر آن است.
کتاب؛ مشتمل است بر پاورقی‌هایی به قلم مولف و در پایان کتاب سه دسته فهرست؛ شامل نام کسان و جایگاه‌ها و کتب مذکور آمده است.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
