• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اولیات

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اوّلیات یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای قضایای مورد تصدیق عقل بدون نیاز به چیزی غیر از تصور اجزای قضیه است.


اولیات از اقسام قضایای یقینی بدیهی و عبارت است از: قضایایی که بالذات مورد تصدیق و یقین عقل قرار می‌گیرند و انسان در حکم کردن به آنها به هیچ چیز دیگری غیر از تصور موضوع و محمول و نسبت بین آنها نیاز ندارد و آدمی در توجه به آن چنین می‌پندارد که پیوسته عالِم به آنها بوده است.
[۱] ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، ص۳۴.    
[۲] خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۲۰۲.
[۳] علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۲۰۰.    

در این نوع قضایا همین که ذهن؛ موضوع، محمول و نسبت حکمیه را تصور کند، یقین به نسبت حکمیه و ثبوت محمول برای موضوع پیدا می‌کند؛
[۴] مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۵۸۴.    
[۵] ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، دانش‌نامه علائی، ص۱۱۱.    
یعنی سبب یقین در آنها نفس اجزای قضیه است و موضوع، لذاته اقتضای ثبوت یا انتفای محمول می‌کند؛ مانند قضیه «هر کلی از جزء خود بزرگ‌تر است»
[۶] خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۳۴۵.    
که قضیه‌ای عقلی و اوّلی است و مستفاد از حس و استقرا یا چیز دیگر نیست.
[۷] قوام صفری، مهدی، ترجمه برهان شفا، ص۳۷.    
[۸] ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۱۹۳.

به بیان دیگر، اوّلیات، قضایایی کلی‌اند که خود به خود روشن و معلوم‌اند و به اثبات احتیاج ندارند، بلکه تصور موضوع، محمول و نسبت برای جزم به حکم کافی است
[۹] مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۱۲۰.    
[۱۰] فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال‌المیزان، ص۱۴۵.
و به هر انسان سلیم‌الفطره‌ای عرضه شوند، بی‌چون و چرا آنها را می‌پذیرد؛ مانند: هر کل از جزء خود بزرگ‌تر و اجتماع نقیضین محال است، که با تعقل موضوع، محمول و نسبت، جزم به حکم تحقق می‌یابد. این‌گونه قضایا را در اصطلاح، «اولیات» خوانند.
[۱۱] مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۳۲۸.    
[۱۲] ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة، ص۱۲۱.    
[۱۳] گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۶۲.


به عقیده حکما ذهن بشر طوری آفریده شده است که خود به خود بعضی مفاهیم، اعم از تصوری و تصدیقی را در می‌یابد؛ تصور بدیهی مانند: تصور هستی و مانند آن، و تصدیق بدیهی مانند: اعتقاد ما به اینکه ارتفاع و اجتماع نقیضین محال است. این‌گونه مفاهیم تصوری و تصدیقی به عقیده آنان، نخستین مبادی علم و ادراک‌اند و تا ذهن، این‌گونه معانی را نپذیرد قادر به دریافت علوم اکتسابی نخواهد بود.
[۱۴] صدر، محمدباقر، الاسس المنطقیة للاستقراء، ص۳۷۶.
[۱۵] شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات، ص۶۹.
[۱۶] خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۳۲۴.
[۱۷] شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ج۲، ص۱۵۳.
[۱۸] قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۶۶-۱۶۷.
[۱۹] ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معيار العلم في فن المنطق، ص۱۶۴.


در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

(۱) صدر، محمدباقر، الاسس المنطقیة للاستقراء.
(۲) قوام صفری، مهدی، ترجمه برهان شفا.    
(۳) خوانساری، محمد، منطق صوری.
(۴) ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معيار العلم في فن المنطق.
(۵) شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات.
(۶) ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات.    
(۷) قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
(۸) خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    
(۹) حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
(۱۰) مظفر، محمدرضا، المنطق.    
(۱۱) شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
(۱۲) مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    
(۱۳) خوانساری، محمد، منطق صوری.
(۱۴) ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، دانش‌نامه علائی.    
(۱۵) ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
(۱۶) فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال‌المیزان.
(۱۷) ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة.    

۱. ↑ ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، ص۳۴.    
۲. ↑ خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۲۰۲.
۳. ↑ علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۲۰۰.    
۴. ↑ مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۵۸۴.    
۵. ↑ ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، دانش‌نامه علائی، ص۱۱۱.    
۶. ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۳۴۵.    
۷. ↑ قوام صفری، مهدی، ترجمه برهان شفا، ص۳۷.    
۸. ↑ ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۱۹۳.
۹. ↑ مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۱۲۰.    
۱۰. ↑ فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال‌المیزان، ص۱۴۵.
۱۱. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۳۲۸.    
۱۲. ↑ ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة، ص۱۲۱.    
۱۳. ↑ گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۶۲.
۱۴. ↑ صدر، محمدباقر، الاسس المنطقیة للاستقراء، ص۳۷۶.
۱۵. ↑ شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات، ص۶۹.
۱۶. ↑ خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۳۲۴.
۱۷. ↑ شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ج۲، ص۱۵۳.
۱۸. ↑ قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۶۶-۱۶۷.
۱۹. ↑ ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معيار العلم في فن المنطق، ص۱۶۴.


پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «اوّلیات»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۱/۱۶.    


رده‌های این صفحه : اصطلاحات منطقی | اقسام قضایا | تصدیقات بدیهی | قضایای یقینی | مقدمات برهان | مواد قیاس
جعبه ابزار