• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قصیده برده

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بُرده، قصیده (یا بُرأه)، قصیده‌ای مشهور در ستایش رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم، از ابوعبدالله شرف‌الدین محمد بن سعید دلاصی صنهاجی معروف به بوصیری
[۱] محمد بن سعید بوصیری، دیوان البوصیری، ج۱، ص۶۰۸ـ ح۶۹۵، چاپ محمد سید کیلانی، مصر ۱۳۷۴ـ ۱۹۵۵.
شاعر نامور مصری می‌باشد.



بوصیری نخست، سروده خود را «الکواکب الدُّریة فی مدح خیرالبریّة» نامید، ولی چون قصیده‌اش در مدح پیامبر بود و به قولی در عالم رویا بُرده ( عبای ) شریف ایشان را صله گرفته بود و نیز از باب شباهت شعرش با قصیده «بانت سعاد»، نخستین قصیده مشهور به بُرده سروده کَعْب بن زُهَیْر در حضور پیامبر، قصیده‌اش به بُرده شهرت یافت.


و به قولی، به سبب بهبود یافتن شاعر از فلج اندام به «بُرأه» (بهبود) نیز معروف شد.
[۲] محمد بن سعید بوصیری، دیوان البوصیری، ج۱، ص۱۹۰، چاپ محمد سید کیلانی، مصر ۱۳۷۴ـ ۱۹۵۵.
[۳] ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۳۶۲، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
[۴] ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۳۶۸ـ۳۶۹، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
[۵] کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۵، ص۸۱، ج ۵، نقله الی العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
[۶] عمر فروخ، ج۳، ص۶۷۷، پانویس ۴، تاریخ الادب العربی، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
[۷] بطرس بستانی، کتاب دائرة المعارف، ذیل «بردة»، بیروت (بی تا).



بوصیری قصاید مهم دیگری نیز در مدح پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم سروده است، اما هیچ‌ کدام شهرت و اهمیت بُرده را ندارند؛ از جمله :الهُمْزیّةُ فی المدائح النبویّة (معروف به اُم القُری ')؛ القصیدة المُضَرِیّة فی الصَلاة علی خیرالبریّة؛ و ذُخْرُالمعاد.
[۸] اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۲، ستون ۱۳۸، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۶، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۹] کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۵، ص۹۸، ج ۵، نقله الی العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
[۱۰] عمر فروخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۷۹ـ۶۸۰، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.



قصیده بُرده در دیوان بوصیری و بیش‌تر نسخه‌های خطی و چاپی ۱۶۰ بیت است، اما در برخی از نسخه‌ها به ۱۸۲ بیت هم می‌رسد.
[۱۱] محمد بن سعید بوصیری، دیوان البوصیری، ج۱، ص۱۹۰ـ۲۰۱، چاپ محمد سید کیلانی، مصر ۱۳۷۴ـ ۱۹۵۵.
[۱۲] بطرس بستانی، کتاب دائرة المعارف، ذیل «بردة»، بیروت (بی تا).
[۱۳] محمد زکی مبارک، المدائح النبویة فی الادب العربی، ج۱، ص۲۰۱، قاهره ۱۳۹۱/۱۹۷۱.



این قصیده با مطلع : اَمِن تذکُّر جیرانٍ بِذَی سَلَمٍ/ مَزَجْتَ دَمْعاً جَری مِنْ مُقْلَةٍ بِدَمٍ، ده فصل دارد و مانند تمام قصاید، با تغزّل و نسیب شروع می‌شود؛ در ادامه، شاعر پس از تحذیر از هوای نفس ، به ستایش رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم، ولادت ، معجزات ، معراج ، و جنگ‌های آن حضرت می‌پردازد، و قصیده را با توسل به رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و مناجات با خدا به پایان می‌برد.
[۱۴] محمد بن سعید بوصیری، دیوان البوصیری، ج۱، ص۱۹۰ـ۲۰۱، چاپ محمد سید کیلانی، مصر ۱۳۷۴ـ ۱۹۵۵.
[۱۵] محمد زکی مبارک، المدائح النبویة فی الادب العربی، ج۱، ص۲۰۱، قاهره ۱۳۹۱/۱۹۷۱.
[۱۶] محمد زکی مبارک، المدائح النبویة فی الادب العربی، ج۱، ص۲۰۳، قاهره ۱۳۹۱/۱۹۷۱.
[۱۷] بطرس بستانی، کتاب دائرة المعارف، ذیل «بردة»، بیروت (بی تا).



بوصیری در سرودن برده از قصاید میمیّه شاعران پیش از خود، بویژه میمیّه ابن فارض (متوفی ۶۳۲)، تأثیر گرفته است، و در وزن و قافیه ، مطلع، و مضمونهای تغزلی با آن مشترک است.
[۱۸] محمد زکی مبارک، المدائح النبویة فی الادب العربی، ج۱، ص۲۰۱ـ ۲۰۲، قاهره ۱۳۹۱/۱۹۷۱.



قصیده برده از ابتدا توجه مسلمانان را برانگیخت و گروه‌های مذهبی هر یک به گونه‌ای از آن استفاده می‌کردند؛ صوفیان (بویژه در مصر ) و اهل سنّت و شیعیان بدان اهمیت بسیاری می‌دادند، به طوری که امروزه اهل سنّت آن را در کنار اوراد ، دعاها و استغاثه‌ها قرار می‌دهند و در مجموعه‌های دعایی خود چاپ می‌کنند و دُروزیان ، آن را برای تبرّک و آمرزش مردگان در تشییع جنازه‌ها می‌خوانند.
[۱۹] محمد زکی مبارک، المدائح النبویة فی الادب العربی، ج۱، ص۲۱۵ـ۲۱۶، قاهره ۱۳۹۱/۱۹۷۱.
[۲۰] بطرس بستانی، کتاب دائرة المعارف، ذیل «بردة»، بیروت (بی تا).



بسیاری از شاعران از این قصیده، استقبال، و در وزن و قافیه از آن پیروی کرده‌اند، از جمله احمد شوقی ، با قصیده «نهج‌البرده» (سروده در۱۳۲۷ ق).
با این‌ همه، قصیده برده بوصیری در میان مدایح نبویه برتری خود را حفظ کرده است.
[۲۱] محمد زکی مبارک، المدائح النبویة فی الادب العربی، ج۱، ص۲۱۹، قاهره ۱۳۹۱/۱۹۷۱.
[۲۲] محمد زکی مبارک، المدائح النبویة فی الادب العربی، ج۱، ص۲۲۲ـ۲۲۳، قاهره ۱۳۹۱/۱۹۷۱.
[۲۳] شوقی ضیف، شوقی شاعرالعصرالحدیث، ج۱، ص۱۳۰ـ۱۳۱، مصر ۱۹۵۷.
[۲۴] عمر فروخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۷۷، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
[۲۵] کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۵، ص۹۱ـ۹۷، ج ۵، نقله الی العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.



این قصیده به زبانهای لاتینی ، آلمانی ، فرانسوی ، انگلیسی ، ایتالیایی ، بربری ، اردو و تاتاریترجمه شده
[۲۶] ادوارد آبوت ون دایک، کتاب اکتفاءالقنوع بِما هو مطبوع، ج۱، ص۲۸۰، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/۱۸۹۶.
[۲۷] کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۵، ص۸۲ـ۸۳، ج ۵، نقله الی العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
و بیش از نود شرح به زبانهای عربی ، فارسی ، ترکی و بربری بر آن نوشته شده است، که قدیم‌ترینِ آنها شرحِ ابوشامه عبدالرحمان بن اسماعیل دمشقی (۵۹۶ـ۶۶۵) است.
[۲۸] عمر فروخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۷۸ـ۶۷۹، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
[۲۹] محمد زکی مبارک، المدائح النبویة فی الادب العربی، ج۱، ص۲۱۷ـ۲۱۸، قاهره ۱۳۹۱/۱۹۷۱.
[۳۰] کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۵، ص۸۳ ـ۹۱، ج ۵، نقله الی العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.



(۱) ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
(۲) کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج ۵، نقله الی العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
(۳) بطرس بستانی، کتاب دائرة المعارف، بیروت (بی تا).
(۴) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۲، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۶، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۵) محمد بن سعید بوصیری، دیوان البوصیری، چاپ محمد سید کیلانی، مصر ۱۳۷۴ـ ۱۹۵۵.
(۶) محمد زکی مبارک، المدائح النبویة فی الادب العربی، قاهره ۱۳۹۱/۱۹۷۱.
(۷) شوقی ضیف، شوقی شاعرالعصرالحدیث، مصر ۱۹۵۷.
(۸) عمر فروخ، تاریخ الادب العربی، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
(۹) ادوارد آبوت ون دایک، کتاب اکتفاءالقنوع بِما هو مطبوع، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/۱۸۹۶.

 
۱. ↑ محمد بن سعید بوصیری، دیوان البوصیری، ج۱، ص۶۰۸ـ ح۶۹۵، چاپ محمد سید کیلانی، مصر ۱۳۷۴ـ ۱۹۵۵.
۲. ↑ محمد بن سعید بوصیری، دیوان البوصیری، ج۱، ص۱۹۰، چاپ محمد سید کیلانی، مصر ۱۳۷۴ـ ۱۹۵۵.
۳. ↑ ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۳۶۲، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
۴. ↑ ابن شاکر کتبی، فوات الوفیات، ج۳، ص۳۶۸ـ۳۶۹، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
۵. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۵، ص۸۱، ج ۵، نقله الی العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۶. ↑ عمر فروخ، ج۳، ص۶۷۷، پانویس ۴، تاریخ الادب العربی، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
۷. ↑ بطرس بستانی، کتاب دائرة المعارف، ذیل «بردة»، بیروت (بی تا).
۸. ↑ اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۲، ستون ۱۳۸، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۶، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۹. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۵، ص۹۸، ج ۵، نقله الی العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۱۰. ↑ عمر فروخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۷۹ـ۶۸۰، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
۱۱. ↑ محمد بن سعید بوصیری، دیوان البوصیری، ج۱، ص۱۹۰ـ۲۰۱، چاپ محمد سید کیلانی، مصر ۱۳۷۴ـ ۱۹۵۵.
۱۲. ↑ بطرس بستانی، کتاب دائرة المعارف، ذیل «بردة»، بیروت (بی تا).
۱۳. ↑ محمد زکی مبارک، المدائح النبویة فی الادب العربی، ج۱، ص۲۰۱، قاهره ۱۳۹۱/۱۹۷۱.
۱۴. ↑ محمد بن سعید بوصیری، دیوان البوصیری، ج۱، ص۱۹۰ـ۲۰۱، چاپ محمد سید کیلانی، مصر ۱۳۷۴ـ ۱۹۵۵.
۱۵. ↑ محمد زکی مبارک، المدائح النبویة فی الادب العربی، ج۱، ص۲۰۱، قاهره ۱۳۹۱/۱۹۷۱.
۱۶. ↑ محمد زکی مبارک، المدائح النبویة فی الادب العربی، ج۱، ص۲۰۳، قاهره ۱۳۹۱/۱۹۷۱.
۱۷. ↑ بطرس بستانی، کتاب دائرة المعارف، ذیل «بردة»، بیروت (بی تا).
۱۸. ↑ محمد زکی مبارک، المدائح النبویة فی الادب العربی، ج۱، ص۲۰۱ـ ۲۰۲، قاهره ۱۳۹۱/۱۹۷۱.
۱۹. ↑ محمد زکی مبارک، المدائح النبویة فی الادب العربی، ج۱، ص۲۱۵ـ۲۱۶، قاهره ۱۳۹۱/۱۹۷۱.
۲۰. ↑ بطرس بستانی، کتاب دائرة المعارف، ذیل «بردة»، بیروت (بی تا).
۲۱. ↑ محمد زکی مبارک، المدائح النبویة فی الادب العربی، ج۱، ص۲۱۹، قاهره ۱۳۹۱/۱۹۷۱.
۲۲. ↑ محمد زکی مبارک، المدائح النبویة فی الادب العربی، ج۱، ص۲۲۲ـ۲۲۳، قاهره ۱۳۹۱/۱۹۷۱.
۲۳. ↑ شوقی ضیف، شوقی شاعرالعصرالحدیث، ج۱، ص۱۳۰ـ۱۳۱، مصر ۱۹۵۷.
۲۴. ↑ عمر فروخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۷۷، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
۲۵. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۵، ص۹۱ـ۹۷، ج ۵، نقله الی العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۲۶. ↑ ادوارد آبوت ون دایک، کتاب اکتفاءالقنوع بِما هو مطبوع، ج۱، ص۲۸۰، چاپ محمدعلی ببلاوی، مصر ۱۳۱۳/۱۸۹۶.
۲۷. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۵، ص۸۲ـ۸۳، ج ۵، نقله الی العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.
۲۸. ↑ عمر فروخ، تاریخ الادب العربی، ج۳، ص۶۷۸ـ۶۷۹، ج ۳، بیروت ۱۹۸۹.
۲۹. ↑ محمد زکی مبارک، المدائح النبویة فی الادب العربی، ج۱، ص۲۱۷ـ۲۱۸، قاهره ۱۳۹۱/۱۹۷۱.
۳۰. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۵، ص۸۳ ـ۹۱، ج ۵، نقله الی العربیة رمضان عبدالتواب، قاهره ۱۹۷۵.


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «قصیده برده»، شماره۹۳۳.    


رده‌های این صفحه : تاریخ اسلام | سیره پیامبر | شعر
جعبه ابزار