• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قادربخش بیدل سندی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



قادربخش بیدل سِندی، صوفی و شاعرِ سند در قرن سیزدهم بود.



بیدل سِندی فرزند محمّدمحسن، یکی از صوفیان حنفی مذهب و قادری مسلک، بود و در ۱۲۳۰ زاده شد.
[۱] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۶، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
[۲] هرومل سدارنگانی، پارسی گویان هند و سند، ج۱، ص۲۶۷، تهران ۱۳۵۵ ش.
از پنج سالگی تا دوازده سالگی، به تحصیلات مقدماتی پرداخت
[۳] مثنویات هیر و رانج‌ها، چاپ حفیظ هوشیارپوری، ج۱، ص۸۴، کراچی ۱۹۵۷.
و زبانهای فارسی و عربی را فراگرفت و زبانهای اردو و سندی و سرائیکی را در محلّ زندگی خود، مانند زبان مادری، آموخت و به همه این زبان‌ها آثاری از خود به یادگار گذاشت.
[۴] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۶، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.



برای اشعاری که به هر یک از این زبان‌ها می‌سرود، تخلّصی جداگانه برگزیده بود: در اشعار عربی، «قادر»، در فارسی «بیدل» و در سندی و اردو و سرائیکی، «طالب» تخلّص می‌کرد.
[۵] مثنویات هیر و رانج‌ها، چاپ حفیظ هوشیارپوری، ج۱، ص۸۴ ـ ۸۵، کراچی ۱۹۵۷.



یکی از فرزندان او نیز به نام محمّدمحسن شاعر و متخلّص به «بیکس» بود.
[۶] مثنویات هیر و رانج‌ها، چاپ حفیظ هوشیارپوری، ج۱، ص۸۵، کراچی ۱۹۵۷.



بیدل صوفی بود و ازاین‌رو او را « فقیر قادربخش » می گفتند.
[۷] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۶، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.



در علوم رایجِ زمان خود، مانند طب و شعر و لغت و صرف و نحو، مهارت داشت و در همه این موضوع‌ها کتاب نوشته، و همچنین اسرار و رموز تصوّف و عرفان را در برخی از آثار خود به وضوح شرح کرده است.
[۸] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۶، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
).


برای بیدل، هجده اثر منظوم و منثور یاد کرده اند
[۹] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۶، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:

۶.۱ - رموز القادری

رموز القادری، شرح قصیده عربی عبدالقادر گیلانی (متوفی ۵۶۱)
[۱۰] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۷، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
[۱۱] هرومل سدارنگانی، پارسی گویان هند و سند، ج۱، ص۲۶۷، تهران ۱۳۵۵ ش.


۶.۲ - دیوان سلوک الطّالبین

دیوان سلوک الطّالبین، مجموعه غزلیات بیدل (شامل نود غزل) که به سبک محمودنامه است، یعنی حرف اول هر بیت در هر غزل با حرف آخر ردیف آن غزل یکی است.
او در این غزلیات «طالب» تخلّص می‌کرد
[۱۲] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۷، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
[۱۳] هرومل سدارنگانی، پارسی گویان هند و سند، ج۱، ص۲۶۷.، تهران ۱۳۵۵ ش.


۶.۳ - مثنوی دلگشا

مثنوی دلگشا، که مثنوی کوتاهی در حدود ۲۵۰ بیت است.
[۱۴] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۸، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
[۱۵] هرومل سدارنگانی، پارسی گویان هند و سند، ج۱، ص۲۶۷، تهران ۱۳۵۵ ش.


۶.۴ - مصباح الطریقه یا مصباح الطّریق

مصباح الطریقه یا مصباح الطّریق، دیوان بیدل، مشتمل بر: غزلیات و قصاید و ترجیع بند و ترکیب بند و مخمّس و مسدّس و قطعات تاریخی که در آن «بیدل» تخلّص کرده است.
[۱۶] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۷، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
[۱۷] هرومل سدارنگانی، پارسی گویان هند و سند، ج۱، ص۲۶۷، تهران ۱۳۵۵ ش.


۶.۵ - مِنهاج الحقیقه

مِنهاج الحقیقه، مجموعه‌ای مشتمل بر سی غزل عربی بیدل.
[۱۸] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۸، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
[۱۹] هرومل سدارنگانی، پارسی گویان هند و سند، ج۱، ص۲۶۷، تهران ۱۳۵۵ ش.


۶.۶ - مثنوی نهرالبحر

مثنوی نهرالبحر، به تقلید مثنوی معنوی درباره تصوّف.
[۲۰] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۸، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
[۲۱] هرومل سدارنگانی، پارسی گویان هند و سند، ج۱، ص۲۶۷، تهران ۱۳۵۵ ش.

شاعر مثنوی معنوی را «بحر» و مثنوی خود را «نهر» نامیده است.


از آثار منثور اوست :

۷.۱ - تقویت القلوب فی تذکرة المحبوب

تقویت القلوب فی تذکرة المحبوب، به زبان سندی/ سرائیکی، در شرح اصطلاحات و سخنان عارفان و شاعران.

۷.۲ - رموز العارفین

رموز العارفین، شرح اقوال ۲۴ عارف درباره توحید و الفوائد المعنوی، مشتمل بر ۱۸۷ مشاهده نویسنده و شرح آن‌ها به زبان عربی، که ترجمه آن به زبان سندی، قابل توجه است.
[۲۲] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۷، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.



کتابی نیز به نظم و نثر فارسی دارد به نام قرة العین فی مناقب السّبطین که ۲۹ حدیث پیامبر صلّی اللّه علیه وآله وسلّم را درباره امام حسن و امام حسین ، علیهماالسلام، شرح کرده است.
[۲۳] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۸، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.



بیدل در ۱۲۸۹ درگذشت.
[۲۴] ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۶، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
[۲۵] هرومل سدارنگانی، پارسی گویان هند و سند، ج۱، ص۲۶۷، تهران ۱۳۵۵ ش.



مزارش نزدیک ایستگاه سندِ پاکستان است و در شانزدهم ذیقعده هر سال، مراسم «عُرس» به یاد او بر مزارش برگزار می‌شود.


(۱) ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
(۲) هرومل سدارنگانی، پارسی گویان هند و سند، تهران ۱۳۵۵ ش.
(۳) مثنویات هیر و رانج‌ها، چاپ حفیظ هوشیارپوری، کراچی ۱۹۵۷.


۱. ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۶، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
۲. هرومل سدارنگانی، پارسی گویان هند و سند، ج۱، ص۲۶۷، تهران ۱۳۵۵ ش.
۳. مثنویات هیر و رانج‌ها، چاپ حفیظ هوشیارپوری، ج۱، ص۸۴، کراچی ۱۹۵۷.
۴. ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۶، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
۵. مثنویات هیر و رانج‌ها، چاپ حفیظ هوشیارپوری، ج۱، ص۸۴ ـ ۸۵، کراچی ۱۹۵۷.
۶. مثنویات هیر و رانج‌ها، چاپ حفیظ هوشیارپوری، ج۱، ص۸۵، کراچی ۱۹۵۷.
۷. ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۶، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
۸. ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۶، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
۹. ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۶، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
۱۰. ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۷، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
۱۱. هرومل سدارنگانی، پارسی گویان هند و سند، ج۱، ص۲۶۷، تهران ۱۳۵۵ ش.
۱۲. ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۷، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
۱۳. هرومل سدارنگانی، پارسی گویان هند و سند، ج۱، ص۲۶۷.، تهران ۱۳۵۵ ش.
۱۴. ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۸، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
۱۵. هرومل سدارنگانی، پارسی گویان هند و سند، ج۱، ص۲۶۷، تهران ۱۳۵۵ ش.
۱۶. ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۷، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
۱۷. هرومل سدارنگانی، پارسی گویان هند و سند، ج۱، ص۲۶۷، تهران ۱۳۵۵ ش.
۱۸. ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۸، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
۱۹. هرومل سدارنگانی، پارسی گویان هند و سند، ج۱، ص۲۶۷، تهران ۱۳۵۵ ش.
۲۰. ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۸، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
۲۱. هرومل سدارنگانی، پارسی گویان هند و سند، ج۱، ص۲۶۷، تهران ۱۳۵۵ ش.
۲۲. ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۷، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
۲۳. ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۸، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
۲۴. ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۵، ص۴۰۶، ج ۵، لاهور ۱۹۹۰.
۲۵. هرومل سدارنگانی، پارسی گویان هند و سند، ج۱، ص۲۶۷، تهران ۱۳۵۵ ش.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «قادربخش بیدل‌سندی »، شماره۲۴۲۴.    




جعبه ابزار