ق (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ق: (ق وَ الْقُرْآنِ الْمَجيدِ) نام پنجاهمین سوره از
قرآن کریم و محور بحث‌های این سوره مسئله «
معاد» است
و تقریبا تمام
آیات بر همین محور دور می‌زند
و مسائل دیگر در آن شکل جنبی دارد.
در این میان اشاراتی کوتاه
و مؤثر
به وضع اقوام طغیانگر پیشین
و سرنوشت دردناک
و شوم آنها
و نیز دستوراتی برای
توجه به خدا و ذکر او
به پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) داده شده است،
و اشاره کوتاهی
به عظمت قرآن در آغاز
و پایان
سوره به چشم می‌خورد.
محور بحث‌های این سوره مسئله «معاد» است
و تقریبا تمام آیات بر همین محور دور می‌زند
و مسائل دیگر در آن شکل جنبی دارد. در مسائل مربوط
به معاد انگشت روی امور زیر می‌گذارد:
۱-
انکار و تعجب
کافران از مسئله معاد (معاد جسمانی).
۲-استدلال بر مسئله معاد از طریق
توجه به نظام آفرینش
و مخصوصا احیای زمین‌های مرده
به وسیله نزول باران.
۳-استدلال بر مسئله معاد از طریق
توجه به خلقت نخستین.
۴-اشاره
به مسئله ثبت اعمال
و اقوال برای «
یوم الحساب».
۵-مسائل مربوط
به مرگ و انتقال از این جهان
به سرای دیگر.
۶-گوشه‌ای از حوادث
روز قیامت و اوصاف
بهشت و دوزخ.
۷-اشاره
به حوادث تکان‌دهنده پایان جهان که سرآغازی است بر جهان دیگر.
در این میان اشاراتی کوتاه
و مؤثر
به وضع اقوام طغیانگر پیشین
و سرنوشت دردناک
و شوم آنها، مانند
قوم فرعون و عاد و لوط و شعیب و تبّع و نیز دستوراتی برای
توجه به خدا و ذکر او
به پیامبر اسلام (صلیاللهعلیه
وآلهوسلّم) داده شده است،
و اشاره کوتاهی
به عظمت قرآن در آغاز
و پایان سوره
به چشم می‌خورد.
و امّا از نظر فضیلت تلاوت سوره «ق»
به طوری که از
روایات اسلامی استفاده می‌شود پیامبر (صلیاللهعلیه
وآلهوسلّم) اهمیت فراوانی برای این سوره قائل بود، تا آنجا که هر
روز جمعه آن را در
خطبه نماز جمعه قرائت می‌فرمود.
در حدیث دیگری آمده است که در هر روز عید
و جمعه آن را
تلاوت می‌فرمود.
این
به خاطر آن است که روز جمعه
و عید روز بیداری
و آگاهی انسان‌ها، روز بازگشت
به فطرت نخستین
و روز
توجه به خدا و یوم الحساب است
و از آنجا که آیات این سوره
به نحو بسیار مؤثری مسئله معاد
و مرگ
و حوادث قیامت را بازگو می‌کند
و تفکر در آن تاثیر عمیقی در بیداری
و تربیت انسان‌ها دارد، مورد
توجه خاص آن حضرت قرار داشت.
• در حدیثی از پیغمبر اکرم (صلیاللهعلیه
وآلهوسلّم) چنین نقل شده: «کسی که سوره ق را بخواند خداوند مشکلات
و سکرات مرگ را بر او آسان می‌سازد.»
•
و نیز در حدیثی از
امام باقر (علیه‌السّلام) آمده است: «کسی که پیوسته در
نمازهای فریضه و نافله سوره ق را بخواند خداوند روزی او را گسترده می‌کند
و نامه اعمالش را
به دست راستش می‌دهد
و حساب او را در قیامت آسان می‌سازد.»
نیاز
به یادآوری ندارد که این همه افتخار
و فضیلت تنها با خواندن الفاظ حاصل نمی‌شود، بلکه خواندن الفاظ سرآغازی است برای بیداری‌اندیشه‌ها
و آن نیز وسیله‌ای است برای
عمل صالح و هماهنگی با محتوای سوره.
به موردی از کاربرد
ق در قرآن، اشاره می‌شود:
(ق وَ الْقُرْآنِ الْمَجيدِ) (ق،
سوگند به قرآن مجيد كه (قيامت
و رستاخيز
حق است!))
شیخ طبرسی در
مجمع البیان می‌فرماید:
از
ابن عباس روايت شده است كه اين حرف اسمى است از
اسماء اللَّه. از ضحاك
و عكرمة روايت شده است كه ق اسم كوهى است كه بر زمين احاطه دارد كه اين كوه از زمرد سبز بوده،
و سبزى آسمان از آن است،
بعضى گفته‌اند: ق
به معنى (قضى الأمر) يا (قضى ما هو كائن) است يعنى: كار از كار گذشته يا آنچه بايد انجام گيرد شده است، همانگونه كه در (حم) گفته‌اند
به معنى: (حمّ الأمر) است.
نکته قابل ذکر اینکه در آغاز این سوره
به بعضی از
حروف مقطعه برمی‌خوریم
و آن حرف «ق» است
و چنان که قبلا نیز گفته‌ایم یکی از تفسیرهای قابل
توجه «حروف مقطعه» است که قرآن با آن همه عظمت از مادّه ساده‌ای همچون «الفبا» تشکیل یافته
و این نشان می‌دهد که ابداعگر
و نازل‌کننده قرآن مجید
علم و قدرت بی‌پایان داشته که از چنین ابزار ساده‌ای چنان ترکیب عالی آفریده است. البته تفسیرهای دیگری برای حروف مقطعه نیز وجود دارد که می‌توانید در آغاز سوره‌های
بقره،
آل عمران،
اعراف و سوره‌های «
حم» مطالعه فرمایید.
• برخی از
مفسران «ق» را اشاره
به بعضی از اسماء اللّه (مانند قادر
و قیوم) دانسته‌اند.
• در بسیاری از
تفاسیر آمده که «ق» نام کوهی است عظیم که محیط
به کره زمین است.
در اینکه این کدام کوه است که بر کره زمین یا مجموعه جهان احاطه دارد؟
و منظور از آن چیست؟ این جا جای بحث آن نیست، آنچه لازم می‌دانیم در اینجا اشاره کنیم این است که بسیار بعید
به نظر می‌رسد که «ق» در این سوره اشاره
به «کوه قاف» باشد، چرا که نه تنها تناسبی با بحث‌های سوره ندارد، حرف «ق» در اینجا همانند سایر حروف مقطعه‌ای است که در آغاز سوره‌های قرآن آمده،
به علاوه اگر منظور از آن «کوه قاف» بود می‌بایست با «واو» قسم همراه باشد، مانند «
و الطور»
و امثال آن،
و ذکر یک کلمه بدون
مبتدا و خبر یا واو قسم مفهومی ندارد.
• از همه اینها گذشته رسم الخط تمام قرآن‌ها این است که «ق»
به صورت «مفرد» نوشته شود، در حالی که «کوه قاف» را
به صورت «قاف» می‌نویسند.
از جمله اموری که گواهی می‌دهد ذکر این حرف از حروف مقطعه برای بیان عظمت قرآن است این که بلافاصله بعد از آن سوگند
به قرآن مجید یاد کرده، می‌فرماید:
وَ الْقُرْآنِ الْمَجِیدِ. «قسم
به قرآن مجید».
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «ق»، ج۳، ص۵۳۱-۵۳۳.
