فضیل بن عیاض
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوعلی فضیل بن عیاض بصری تمیمی (
۱۰۵-
۱۸۷ق)، از اصحاب
امام صادق (علیه‌السّلام) و مشاهیر
صوفیه که برخی وی را در ردیف راویان
اهل‌سنت و برخی دیگر
شیعه دانسته که
تقیه کرده است.
ابوعلی فضیل بن عیاض بن مسعود بن بشر بصری تمیمی یربوعی کوفی، وی در سال ۱۰۵ق
در
سمرقند یا ابیورد، شهری کوچک در
خراسان به دنیا آمد و در همان دیار رشد یافت
و سپس به
کوفه رفت و به کتابت و شنیدن حدیث پرداخت
و از آنجا به
مکه منتقل گشت و در همان‌جا رحل اقامت گزید.
او از اصحاب امام صادق (علیه‌السّلام) بوده
و از آن بزرگوار حدیث نقل می‌کرد
و از افرادی چون
اعمش و
محمد بن اسحاق نیز روایت نقل می‌کرد.
وی دروس
فقه را نزد
ابوحنیفه فراگرفت و گرایش
حنفی داشت، اما
شافعی،
فقه را نزد او آموخت. افرادی چون
بخاری،
مسلم و دیگران از او روایت نقل می‌کردند.
برخی نام فضیل را در ردیف راویان اهل‌سنت ثبت کرده‌اند،
لیکن برخی دیگر برآن‌اند که وی شیعه بوده و تقیه می‌کرده است.
فضیل در بخشی از روزگارش میان ابیورد و سرخس راهزنی می‌کرد
تا شبی به
انگیزه گناه، در حالی که از دیوار خانه‌ای بالا می‌رفت با صوت قرائت آیه «الم یان للذین آمنوا ان تخشع قلوبهم لذکر اللّه؛
» مواجه گشت، لذا به خود آمد و
توبه کرد
و درپی آن، زاهدی عظیم الشان
و از مشاهیر صوفیه
گشت.
سرانجام در عاشورای سال ۱۸۷ق در مکه درگذشت.
فضیل دارای دست نوشته‌ای از امام صادق (علیه‌السّلام) بود که
سلیمان بن داود آن را روایت کرده است.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۶۱۶، برگرفته از مقاله «فضیل بصری».
