فضل امام خیرآبادی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فضل امام خیرآبادی، عالم و حکمت شناس و مؤلف هندی
قرن سیزدهم است.
وی
فرزند محمد ارشد هرگامی بود. نسبتش به شیرملک بن عطا ملک می‌رسد که در ناحیه‌ای از
ایران حکومت داشت. جدّ اعلای شیر ملک، به قولی، خلیفه عمر بوده است؛
البته در صحت این نسب نامه و از
نسل عمر بودن فضل
امام تردید وجود دارد.
پدر فضل امام، مردی نیک بود و با مولانا احمدالله محدّث خیرآبادی، که از مدرسان شرح الهدایه ملاصدرا بود،
بیعت کرد.
فضل امام
تحصیلات رسمی را در خیرآباد نزد
سید عبدالواجد کرمانی خیرآبادی به
پایان رساند.
بنابه گزارش اختر راهی،
او از محضر ملامحمد ولی فرنگی محلی نیز بهره‌مند شد و در علوم و فنون گوناگون به استادی رسید. وی در
طریقت با
شاه صلاح‌الدین گوپاموی بیعت کرد.
فضل امام از مدرسان و مروّجان علوم عقلی بود و در
منطق و
حکمت از همه معاصران خود برتر شمرده می‌شد.
برخی گفته‌اند که از
فقه و
حدیث چندان بهره‌ای نداشته است.
فرزند او فضل
حق ، صدرالدین دهلوی متخلص به آزرده، و شاه غوث علی پانی پتی از شاگردان او بودند.
فضل امام در دهلی به مناصب مهم حکومتی، از جمله صدرالصدور، نایل شد.
وی در اواخر
عمر در زادگاه خود، خیرآباد،
اقامت گزید. او در ۱۲۴۴ درگذشت. غالب،
شاعر پارسی‌گوی مشهور هند،
قطعه شعری فارسی به عنوان
مرثیه و مادّه تاریخ
وفات او سرود.
برخی از
آثار او عبارت‌اند از: المرقاة المیزانیة، در منطق، که
رساله درسی بود و نواده او عبدالحق آن را
شرح کرده و به اردو نیز
ترجمه شده است؛ تشحیذالاذهان فی شرح بدیع المیزان، در منطق؛ شرح یا
حاشیه بر افق المبین میرداماد؛ تلخیص شفای ابن سینا؛ آمدنامه، در دستور زبان فارسی؛ نخبة‌السیر، در تاریخ پادشاهان؛ خلاصة‌التواریخ؛ و تراجم‌الفضلا، به فارسی، مشتمل بر زندگی‌نامه
علما و فضلای منطقه او در لکهنو. این کتاب با ترجمه انگلیسی آن به قلم بزمی انصاری، در۱۳۳۵ش/ ۱۹۵۶ در کراچی به
چاپ رسید‌ه است.
(۱) ای ـ ایس انصاری (واداره)، ذیل «فضل امام» در اردو دایرة‌المعارف اسلامیه، لاهور ۱۳۸۴ـ۱۴۱۰/ ۱۹۶۴ـ۱۹۸۹.
(۲) اختر راهی، تذکره مصنفین درس نظامی، لاهور ۱۳۹۸/ ۱۹۷۸.
(۳) اکبر ثبوت، فیلسوف شیرازی در هند، تهران ۱۳۸۰.
(۴) عبدالحی بن فخرالدین الحسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، حیدر آباد دکن ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹.
(۵) یونس سامرایی، علماء العرب فی شبه القارة الهندیة، بغداد ۱۹۸۶.
(۶) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، اسلام آباد۱۳۶۷ش/ ۱۴۹۸/ ۱۹۸۸.
(۷) رحمان‌علی ناروی، تذکره علمای هند (تحفة الفضلاء فی تراجم الکملاء)، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۳.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «فضل امام خیرآبادی»، ج۱۶، ص۷۲۹۰.
