• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

فضل بن مروان بغدادی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




ابوالعباس فضل بن مروان بن ماسرجس بغدادی (۱۵۷-۲۵۰ق)، از وزیران و خادمان نصرانی خلفای عباسی در قرن سوم هجری قمری بود.



ابوالعباس فضل بن مروان بن ماسرجس بغدادی، اهل بردان، روستایی در نواحی بغداد بود و در سال ۱۵۷ق به دنیا آمد. به گفته ابن خلکان، نصرانی الاصل بود و معلومات چندانی در اختیار نداشت. از فردی به نام علی بن عاصم روایت کرده است. کسانی مانند مبرّد، حسین بن یحیی و سلیمان بن وهب کاتب از وی روایت و مطالبی را نقل کرده‌اند.


گفته‌اند: از آنجایی که فضل از خط خوشی بهره‌مند بود، نخست در خدمت بزرگانی از دستگاه معتصم عباسی (خلافت ۲۱۸-۲۲۷ق) که بعدها به خلافت رسید، درآمد و‌ اندک‌اندک به دربار راه یافت و از کاتبان معروف و وزیر او گردید. در زمانی که هنوز مامون (خلافت ۱۹۸-۲۱۸ق) زنده بود، به همراه معتصم سفری به مصر نمود و در این سفر مسئول اداره و جمع‌آوری اموال خلیفه بود. پس از بازگشت از مصر و با به خلافت رسیدن معتصم، مسئولیت و ریاست کل دیوان‌های حکومتی و خزانه‌داری دولت به او سپرده شد. گویند که فضل در رسیدن او به خلافت و اخذ بیعت از مردم تلاش بسیار نمود و از این‌جهت خلیفه وی را به مدت سه سال از وزیران برجسته خود قرار داد.
او علاوه بر کتابت و خط خوشی که داشت، از بلاغت و فصاحت سرآمدی برخوردار، و ادیبی ماهر بود. وی به دلایلی در سال ۲۲۰ق، مورد خشم و غضب خلیفه قرار گرفت و به زندان افتاد و سپس به یکی از روستاهای اطراف موصل به نام سنّ تبعید گردید و به اقامت اجباری در آن ناحیه محکوم شد و بنابر قولی، اموالش نیز مصادره گردید. وی علی‌رغم آنکه از معلومات و دانش چندانی بهره‌مند نبود، ولی به آیین خدمتگزاری خلفا آشنا بود و در خدمت تعدادی از خلفای بنی عباس قرار گرفت، ولی سرانجام از همه مدیریت‌ها عزل گردید. وی در سال ۲۳۳ق از ریاست دیوان خراج متوکل (خلافت ۲۳۲-۲۴۷ق)، و به سال ۲۴۹ق از دیوان خراج مستعین (خلافت ۲۴۸-۲۵۱ق) خلع شد.


کتاب المشاهدات والاخبار و مجموعه نامه‌ها تالیفات اوست.


فضل در سال ۲۵۰ق در سامرا درگذشت.
[۲۰] دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه، ج۱۰، ص۱۵۱۴۷.
[۲۳] اعلمی، محمدحسین، دائرة المعارف الشیعیة العامه، ج۱۴، ص۱۴۹.



۱. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۹، ص۱۸.    
۲. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۱، ص۳۷۵.    
۳. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۶۰.    
۴. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۴۵.    
۵. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۱۸، ص۳۹۴.    
۶. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۹، ص۱۸-۱۹.    
۷. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۱، ص۵۵.    
۸. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۷، ص۱۳۵.    
۹. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۸۴.    
۱۰. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۹، ص۲۰.    
۱۱. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۴۵.    
۱۲. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۱۶۰.    
۱۳. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۹، ص۱۸-۱۹.    
۱۴. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۹، ص۱۶۲.    
۱۵. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۹، ص۲۶۴.    
۱۶. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۴۵.    
۱۷. ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۲، ص۳۳۲.    
۱۸. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۷، ص۱۳۵.    
۱۹. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۸، ص۷۲.    
۲۰. دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه، ج۱۰، ص۱۵۱۴۷.
۲۱. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۱۵۱.    
۲۲. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۸۱۸.    
۲۳. اعلمی، محمدحسین، دائرة المعارف الشیعیة العامه، ج۱۴، ص۱۴۹.



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۶۰۷، برگرفته از مقاله «فضل بغدادی».






جعبه ابزار