فرهنگ قرآن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«فرهنگ قرآن، کلید راهیابی به موضوعات و مفاهیم قرآن کریم»، دائرةالمعارفی ۳۳ جلدی با موضوع
قرآن کریم است که توسط
اکبر هاشمی رفسنجانی و گروهی از محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن تالیف شده است.
این فرهنگ به دلیل موضوعی بودن و تفصیل بسیار، از دیگر کارهای مشابه خود فراتر رفته و به صورت جامع و آسان، اطلاعات و آموزه‌های قرآنی در هر موضوع را در اختیار مخاطب قرار می‌دهد.
از جمله مهم‌ترین اهداف تدوین این فرهنگ، گردآوری و طبقه بندی اطلاعات موجود در قرآن بر اساس مفاهیم، با سه مشخصه دقت، سرعت و آسانی و فراهم آوردن بستر مناسب برای تحقیقات نوین و تخصصی در علوم و معارف قرآنی بوده است.
ساختار معجم حاضر، از نوع ساختارهای پیش رونده و یا به اصطلاح، ساختار درختی است؛ زیرا مدخل بر اساس برآوردن فرع از اصل، شناسایی و جای گرفته است. در این گونه ساختارها، نخست عناوین کلی و عام (مانند
اخلاق،
اقتصاد، اعلام،
انبیاء،
حقوق و گیاهان) تیتر شده، در ذیل آنها به مباحث اولیه و کلی بسنده می‌شود، سپس مسائل جزیی آنها به ترتیب الفبا، در پی می‌آید.
کار نگارش «فرهنگ قرآن» با یادداشت‌ها و فیش برداری‌های نویسنده در زندان آغاز شده است. بر اساس همین یادداشت‌ها، پیش از آن «
تفسیر راهنما» به همت تنی چند از قرآن پژوهان
قم تدوین شد و اینک همان‌ها اساس «فرهنگ قرآن» شده‌اند. نویسنده در مقدمه کتاب توضیح می‌دهد که «آیات را از آغاز قرآن یکایک مطالعه می‌کردم و نکته‌های قابل استفاده را در فیش‌های کوتاه و گویا یادداشت می‌کردم و در کنار همان جمله‌های کوتاه، نمایه سازی هم می‌کردم، تا بعدها تفکیک اطلاعات به دست آمده به سرعت و به راحتی انجام گیرد و هر موضوعی جایگاه خود را در تدوین نهایی پیدا کند. مجموعه آن نوشته‌ها بالغ به ۳۲۰۰۰ فیش در ۲۲ دفتر دویست برگی شد»
اصولی که در شکل گیری این اثر مورد توجه بوده، در مقدمه جلد اول به تفصیل آمده که به بخشی از آن به اختصار اشاره می‌شود:
۱. در مدخل گزینی، ملاک انتخاب، قرآنی بودن و داشتن اطلاعات- هرچند اندک- است، به طوری که ذیل برخی از مدخل‌ها، یک
آیه و یا حتی بخشی کوتاه از یک آیه ذکر شده است.
۲. در برداشت از آیات، چینش و نظم کنونی آیات مورد توجه بوده است؛ چنان که برخی
روایات، نظم فعلی آیات را توقیفی می‌داند. در برداشت‌ها از روایات شان نزول و
روایات تفسیری نیز استفاده شده است، البته مشروط به آنکه با مبانی شناخته شده دینی سازگاری داشته باشد.
۳. در آغاز اغلب مدخل‌ها در شناسه‌ای به معنای لغوی، معنای اصطلاحی، محدوده مدخل، کلیدواژه‌های اصلی قرآنی و اهم مباحث آن موضوع پرداخته شده است.
۴. گاهی در پانوشت‌ها، عبارات و توضیحاتی افزوده شده است. این روش گرچه خلاف شیوه معجم نگاری است، ولی بیشتر بدان جهت است که استفاده همگانی از این مجموعه ممکن گردد. همچنین عناوین و موضوعات به ابهام و اجمال نگراید.
در برخی از صفحات کتاب، برخی از اعلام به اختصار در متن معرفی شده‌اند؛ به عنوان مثال
عدی بن بدا،
عدی بن حاتم طائی و
عدی بن ربیعه در جلد اول کتاب معرفی شده‌اند.
در آخر می‌توان ویژگی‌های این اثر را این گونه خلاصه نمود: دربرداشتن بیش از ۳۰۰۰ موضوع اصلی و هزاران موضوع فرعی؛ دستیابی آسان علاقه مندان و محققان به معارف و
علوم قرآنی؛ برخورداری از سیستم ارجاعات در عنوان‌های مترادف و مرتبط؛ جامعیت نسبت به فرهنگ نامه‌های قرآنی پیشین؛ الفبایی- موضوعی بودن عناوین اصلی و فرعی؛ دربرداشتن اعلام قرآن؛ شناسایی الفاظ و مدخل‌هایی که در معنی به یکدیگر نزدیکند.
فهرست مطالب هریک از جلدهای کتاب در ابتدا و منابع در انتهای آن آمده است. در پاورقی‌های کتاب، معانی برخی الفاظ و توضیح برخی عبارات و روایات ذکر شده است.
نرم افزار دروس حوزوی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
