فاکِهَه (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
فاکِهَه (به کسر کاف) از
واژگان قرآن کریم به معنای هر چيز خوردنى سرورآور است.
مشتقات
فاکِهَه که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
فَواكِهُ (به فتح فاء و کسر کاف) به معنای ميوه‌هاى گوناگون پرارزش؛
فاكِهِينَ (به کسر کاف و هاء) به معنای غرق شادمانى بودند؛
بِفاكِهَةٍ (به کسر کاف و فتح هاء) به معنای ميوه‌ها؛
تَفَكَّهُونَ (به فتح فاء و کاف) به معنای تعجب می‌كرديد، است.
فاکِهَه به معنای هر چيز خوردنى سرور آور است.
عدّه‌اى فاكهه را ميوه معنى كرده‌اند.
در
قاموس گفته:
«الْفَاكِهَةُ: الثمر كلّه.» راغب گويد: فاكهة به قولى همه ميوه‌ها و به قولى همه آن‌ها به استثناء
انگور و
انار است.
ولى
فیومی در
مصباح گويد: فاكهه هر آن‌چيزى است كه با خوردن آن متنعّم شوند خشک باشد يا تر.
در
اقرب از كتاب
مغرب نقل كرده:
«الْفَاكِهَةُ ما يتنعّم بِاَكْلِهِ، الجمع فَوَاكِهُ.» فاکهه به معنای هر چيز خوردنى سرور آور، با اصطلاح
قرآن مجید بسيار سازگار است.
فَاكِه متنعّم و كسی‌كه فاكهه در اختيار اوست. آن را صاحب فاكهه و بذله‌گو،
«ذو الْفِكَاهَةِ» گفته‌اند.
تَفَكُّه به معنى خوردن فاكهه،
ندامت،
تمتع و
تعجب آمده، چنان كه در قاموس، مصباح و اقرب است.
فَكِه به معنای را
بذله‌گو و
متکبر گفته‌اند، و آن در صورت اول از فُكاهة (به ضمّ اول) است، كه راغب آن را گفتگوى هم انس‌ها
و طبرسى
مزاح و بذله‌گویى معنى كرده است.
به مواردی از
فاکِهَه که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(أُولئِكَ لَهُمْ رِزْقٌ مَعْلُومٌ • فَواكِهُ وَ هُمْ مُكْرَمُونَ) (براى آنان روزى معيّن و ويژه‌اى است، ميوه‌هاى گوناگون پرارزش و آن‌ها گرامى داشته مى‌شوند.)
«
فواكه» بيان
رزق است.
(وَ نَعْمَةٍ كانُوا فِيها فاكِهِينَ) (و نعمت‌هاى فراوان ديگر كه در آن غرق شادمانى بودند!)
در این
آيه «
فاكهين» راجع به مطلق
نعمت است، نه فقط ميوه. اينكه در آن سرور و انبساط را قيد كرديم در ذيل روشن خواهد شد. به نعمت بهشتى، از آن فاكهه و فواكه گفته شده، كه
انسان از آن متنعّم، ملتذّ و مسرور می‌شود.
بنابر آن كه فاكِهه را مطلق خوردنى گفتيم، ذكر بعضى از خوردنی‌ها در رديف فاكهه از بابت اهميّت و ذكر خاصّ بعد از عامّ است، مثل:
(وَ أَمْدَدْناهُمْ بِفاكِهَةٍ وَ لَحْمٍ.) (و همواره از انواع ميوه‌ها و گوشت‌ها -از هر گونه كه بخواهند- در اختيارشان مى‌گذاريم.)
(فِيهِما فاكِهَةٌ وَ نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ) (در آن‌ها ميوه‌هاى فراوان و
درخت خرما و
انار است.)
(فاكِهِينَ بِما آتاهُمْ رَبُّهُمْ) «
اهل بهشت با نعمتى كه پروردگارشان داده متنعّم‌اند.»
(وَ نَعْمَةٍ كانُوا فِيها فاكِهِينَ) «و نعمتى كه در آن متنعّم بودند.»
به نظر نگارنده معنى آن در
آيه، ذيل تعجّب است،
(لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْناهُ حُطاماً فَظَلْتُمْ تَفَكَّهُونَ • إِنَّا لَمُغْرَمُونَ) يعنى: «اگر می‌خواستيم
زرع را خشک می‌كرديم پس تعجب می‌كرديد و می‌گفتيد: ما
غرامت زدگانيم.»
طبرسی نيز آن را از عطاء، كلبى و مقاتل نقل كرده است.
(وَ إِذَا انْقَلَبُوا إِلى أَهْلِهِمُ انْقَلَبُوا فَكِهِينَ) يعنى: «
کفّار (پس از تحقير
مؤمنان) چون نزد كسانشان می‌رفتند، شادمان و بذله‌گو می‌رفتند (از اينكه اهل ايمان را تحقير كرده‌اند).»
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «فاکِهَه»، ج۵، ص۲۰۰-۲۰۱.
