• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

علم الاصول تاریخا و تطورا (کتاب)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



«علم الاصول تاریخا و تطورا»، تالیف علی فاضل قایینی نجفی، به زبان عربی و در زمینه تاریخچه علم اصول است.



کتاب، دارای دو بخش و یک خاتمه است: بخش اول با چهار فصل، در باره پیدایش علم اصول، بخش دوم نیز با چهار فصل، در مورد تطورات آن و خاتمه، مشتمل بر چند فایده عام است.




۲.۱ - بخش اول

در باره پیدایش علم اصول فقه و مشتمل بر چهار فصل است که به ترتیب زیر بیان می‌شود:

۲.۱.۱ - امور عامه

در این فصل، مباحث زیر بررسی می‌شود
[۱] علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۱۵.
:
الف) تعریف علم اصول : علم به قواعدی است که برای استنباط احکام شرعی ممهد و ممحض شده است و غایت آن، قدرت بر استنباط احکام شرعی و موضوع آن یا ادله اربعه و یا هر چیزی که در طریق استنباط حکم شرعی به کار می‌رود، است.
ب) ادله در نزد شیعه : قرآن ، سنت ، اجماع و عقل .
ج) رابطه فقه و اصول فقه : میان اصول فقه با علم فقه ارتباط عمیقی وجود دارد و نسبت بین آنها، نسبت مقدمه و ذی المقدمه است و اصول، نسبت به فقه، همانند منطق ، نسبت به فلسفه است.
د) مقدمات عمل استنباط : علم نحو ، تفسیر ، منطق ، حدیث ، رجال و علم اصول.

۲.۱.۲ - اجتهاد در عصر ائمه

اصحاب ائمه، به جهت پاره‌ای از شرایط، ناگزیر به اجتهاد با استناد به قواعد کلی موجه و مقبول بودند، زیرا اولا: همیشه و در همه حال به ائمه دست رسی نداشته‌اند، نظیر شیعیان خراسان و یمن .
[۲] علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۲۷.

ثانیا: ائمه علیه‌السّلام ، اصحاب شایسته خویش را به اجتهاد در احکام و دادن فتوی تشویق می‌کردند، نظیر امر امام صادق علیه‌السّلام به ابان بن تغلب که در مسجد بنشیند و برای مردم فتوا دهد.
ثالثا: ائمه، به جواز اجتهاد صحیح از سوی اصحاب تصریح کردند.
رابعا: روایات نقل شده از ائمه علیه‌السّلام ، در بحث اخبار متعارض و علاج آنها، حجیت خبر ثقه و امثال اینها، همگی دلالت بر جواز اجتهاد اصحاب به طور مطلق دارند.
مؤلف، در این فصل، ادله عقلیه و نقلیه‌ای ارائه می‌دهد که در عصر ائمه علیه‌السّلام اجتهاد وجود داشت.

۲.۱.۳ - زعامت دینی و فتوا

عملیات فتوا به حکم شرعی در نزد امامیه تطوراتی داشته است؛ در ابتدا، اشخاصی از اصحاب ائمه، مانند زراة بن اعین ، یونس بن عبد الرحمن ، محمد بن مسلم و امثال اینها، با نقل نص حدیث برای استفتاء کنندگان، فتوا می‌دادند، سپس در تطورات بعدی، با نص روایت بدون ذکر سند، فتوا می‌دادند و...
[۳] علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۴۹.


۲.۱.۴ - دیدگاه شیعه نسبت به قیاس و استحسان

شیعه، به پیروی از ائمه علیه‌السّلام ، در برابر قیاس و استحسان ، موضع سلبی داشته و شدیدا منکر آن دو می‌باشد.
[۴] علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۶۱.


۲.۲ - بخش دوم

در باره تطورات علم اصول فقه است
[۵] علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۶۵.
و شامل چهار فصل می‌باشد:

۲.۲.۱ - مرحله اول

در این دوره، قواعد علم اصول بر اساس روایات بوده، نه تعبیرات و اصطلاحاتی که در دوران متاخر مرسوم شده است و بیشتر روایات این علم در عصر صادقین علیه‌السّلام بود که به اصحاب خود قواعد این علم را املاء می‌نمودند. شخصیت‌ها و تالیفات این دوره، عبارتند از: هشام بن حکم که کتابی در باره الفاظ و مباحث مربوط به آن نوشت؛ یونس بن عبد الرحمن، صاحب کتاب «اختلاف الحدیث و مسائله»؛ ابو سهل نوبختی ، صاحب کتاب « الخصوص و العموم »؛ حسن بن موسی نوبختی ، صاحب کتاب « الخبر الواحد و العمل به » و «الخصوص و العموم». این دوره در مدینه ، کوفه و قم مرکزیت داشت.

۲.۲.۲ - مرحله دوم

این مرحله، آغاز عصر تصنیف بود و مهم‌ترین شخصیت‌های این دوره عبارتند از ابن ابی عقیل صاحب کتاب «المتمسک بحبل آل الرسول»؛ ابن جنید اسکافی صاحب کتاب « کشف التمویه و الالباس علی اغمار الشیعة فی امر القیاس »؛ سید مرتضی صاحب کتاب « الذریعة فی علم اصول الشریعه » و...

۲.۲.۳ - مرحله سوم

برخی از محققان از جمله شیخ طوسی ، ابن ادریس ، محقق حلی ، علامه حلی ، فخر المحققین ، شهید اول ، شهید ثانی ، شیخ بهائی ، صاحب معالم ، محقق خوانساری ، فاضل تونی و محقق شیروانی از مهم‌ترین شخصیت‌های این دوره محسوب می‌شوند.

۲.۲.۴ - مرحله چهارم

مرحله چهارم، در کربلا توسط وحید بهبهانی ظهور کرد. وی، در عصری زندگی می‌کرد که اخباری گری سیطره داشت. او، با تلاش فراوان توانست اخباری گری را ساقط و اصولی گری را به جای آن بنشاند. این دوره، با وحید بهبهانی شروع شد و با آخوند خراسانی و متاخرین از علماء، مانند محقق عراقی ، اصفهانی ، نایینی و خویی به اوج خود رسید.
[۶] علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۱۶۵.

مؤلف، در خاتمه کتاب
[۷] علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۲۰۷.
، تحت عنوان «فوائد عامة» به تبیین اصطلاحاتی از قبیل اصول فقه ، حاشیه، تقریرات پرداخته و کتاب را به اتمام می‌رساند.


۱. علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۱۵.
۲. علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۲۷.
۳. علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۴۹.
۴. علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۶۱.
۵. علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۶۵.
۶. علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۱۶۵.
۷. علم الاصول تاریخا و تطورا، علی فاضل قایینی، ص۲۰۷.



نرم افزار جامع اصول الفقه،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.


رده‌های این صفحه : کتاب شناسی | کتب اصولی شیعه




جعبه ابزار