• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ظهر (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





ظَهْر (به فتح ظاء و سکون هاء) از واژگان قرآن کریم به معنای پشت است. این واژه دارای مشتقاتی است که در آیات قرآن به کار رفته است؛ مانند: ظِهْرِیّ (به کسر ظاء) چیزی است که به پشت‌ انداخته و فراموشش کنند، مُظَاهَرَه‌ (به ضم میم و فتح ظاء) به معنای هم‌پشتی و یاری، ظَهیر (به فتح ظاء) به معنای هم‌پشت و کمک و ظَهیرَه (به فتح ظاء و راء) به معنای وقت ظهر است.



ظَهْر به معنای پشت است. معنی اصلی کلمه بنا بر قول راغب اصفهانی همین است و معانی دیگر به اعتبار آن می‌باشد، به طور استعاره گفته‌اند: ظهر الارض و بطنها. یعنی «روی زمین و شکم آن»


(وَ وَضَعْنا عَنْکَ وِزْرَکَ • الَّذِی اَنْقَضَ‌ ظَهْرَکَ‌) (و بار سنگينت را از دوش تو برنداشتيم؟! • همان بارى كه سخت بر پشت تو سنگينى مى‌كرد.) در آیه ذیل به معنی اصلی است‌، و در آیه‌ (ما تَرَکَ عَلی‌ ظَهْرِها مِنْ دَابَّةٍ) (...جنبنده‌اى را بر پشت زمين باقى نخواهد گذاشت...) مراد روی زمین است. جمع آن در قرآن ظهور است: (وَ لَیْسَ الْبِرُّ بِاَنْ تَاْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ‌ ظُهُورِها) (...و کار نیک، آن نيست كه از پشت خانه‌ها وارد شويد...)

۲.۱ - ظهری

ظِهْرِیّ چیزی است که به پشت‌ انداخته و فراموشش کنند. راغب اصفهانی گوید: «مَا تَجْعَلُهُ‌ بِظَهْرِکَ‌ فَتَنْسَاهُ» به نظر جوامع الجامع تبدیل فتح آن به کسر در اثر اضافه به یاء نسبت است‌.
(اَ رَهْطِی اَعَزُّ عَلَیْکُمْ مِنَ اللَّهِ وَ اتَّخَذْتُمُوهُ وَراءَکُمْ‌ ظِهْرِیًّا) «آیا طائفه من بر شما از خدا عزیزتر است که او را پشت سر‌انداخته و بی‌اعتنا هستید.»
این کلمه در قرآن فقط یک بار آمده است.

۲.۲ - مظاهره

مُظَاهَرَه‌ به معنای هم‌پشتی و یاری است.
(وَ ظاهَرُوا عَلی‌ اِخْراجِکُمْ) (...و كسانى كه به بيرون راندن شما كمک كردند...)
(تَظاهَرُونَ‌ عَلَیْهِمْ بِالْاِثْمِ وَ الْعُدْوانِ) (...و در اين گناه و تجاوز، از يكديگر پشتيبانى مى‌كنيد...)

۲.۳ - ظهیر

ظَهیر به معنای هم‌پشت و کمک است. (وَ لَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ‌ ظَهِیراً) (...هر چند در اين كار پشتيبان يكديگر باشند.)
(وَ کانَ الْکافِرُ عَلی‌ رَبِّهِ‌ ظَهِیراً) «کافر بر علیه پروردگارش کمک شیطان است.»

۲.۴ - ظهیره

ظَهیرَه به معنای وقت ظهر است، و «اظهر فلان» یعنی داخل وقت ظهر شد. (وَ حِینَ تَضَعُونَ ثِیابَکُمْ مِنَ‌ الظَّهِیرَةِ) (...و نيمروز هنگامى كه لباس‌هاى معمولى خود را بيرون مى‌آوريد...)
(وَ عَشِیًّا وَ حِینَ‌ تُظْهِرُونَ‌) یعنی «وقت عشاء و آنگاه که وارد وقت ظهر می‌شوید.»


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۲۷۶-۲۷۵.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۵۴۰.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۳۸۹.    
۴. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۵۴۰.    
۵. انشراح/سوره۹۴، آیه۲ و ۳.    
۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۹۶.    
۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۳۱۴.    
۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۵۳۰.    
۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۳۸۸.    
۱۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۷، ص۱۵۵.    
۱۱. فاطر/سوره۳۵، آیه۴۵.    
۱۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۴۰.    
۱۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۵۹.    
۱۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۸۵.    
۱۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۲۰۳.    
۱۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۶، ص۱۲۷.    
۱۷. بقره/سوره۲، آیه۱۸۹.    
۱۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۹.    
۱۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۵۶.    
۲۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲، ص۸۱.    
۲۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۲۷.    
۲۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۲۲۷.    
۲۳. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۵۴۰.    
۲۴. طبرسی، فضل بن حسن، جوامع الجامع، ج۲، ص۱۸۸.    
۲۵. هود/سوره۱۱، آیه۹۲.    
۲۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۳۷۵.    
۲۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۰، ص۵۶۱.    
۲۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۳۲۴.    
۲۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۲، ص۱۱۵.    
۳۰. ممتحنه/سوره۶۰، آیه۹.    
۳۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۵۰.    
۳۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۲۳۴.    
۳۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۹، ص۴۰۰.    
۳۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۴۵۰.    
۳۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۴، ص۳۷۰.    
۳۶. بقره/سوره۲، آیه۸۵.    
۳۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۳.    
۳۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱، ص۲۱۹.    
۳۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۳۰۰.    
۴۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۲۸۹.    
۴۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱، ص۲۴۵.    
۴۲. اسراء/سوره۱۷، آیه۸۸.    
۴۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۹۱.    
۴۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۲۰۱.    
۴۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۲۷۹.    
۴۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۲۸۷.    
۴۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۲۰۰.    
۴۸. فرقان/سوره۲۵، آیه۵۵.    
۴۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۲۳۰.    
۵۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۳۱۷.    
۵۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۳۰۴.    
۵۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۷، ص۲۱۷.    
۵۳. نور/سوره۲۴، آیه۵۸.    
۵۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۵۷.    
۵۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۱۶۳.    
۵۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۲۲۶.    
۵۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۲۷۰.    
۵۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۷، ص۱۶۸.    
۵۹. روم/سوره۳۰، آیه۱۸.    
۶۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۶، ص۱۶۱.    
۶۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۶، ص۲۴۲.    
۶۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۵۲.    
۶۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۹، ص۱۱۲.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «ظَهر»، ج۴، ص۲۷۶-۲۷۵.    






جعبه ابزار