ضروب عقیم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ضروب عقیم، یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به‌معنای صور غیر منتج از اَشکال قیاس، ناشی از فقدان شرایط انتاج است.
«
ضرب»، آن حالت متصوره کیفی و کمّی است که دو مقدمه قیاس نسبت به یکدیگر دارند. تفاوت به ایجاب و سلب، کلیت و جزئیت، کیفیت قرار گرفتن
حد وسط در دو مقدمه
قیاس، و ذکر جهت و نوع موجهه‌ای که ممکن است دو مقدمه قیاس دارا باشند همه و همه سازنده ضروب در اشکال قیاس‌اند، اما از آنجا که همه ضروب در اعتبار و نتیجه‌بخش بودن یکسان نیستند و برخی از آنها شرایط معتبر را در هر شکل دارند و پاره‌ای دیگر آن را ندارند؛ ضروب به ضروب عقیم و ضروب منتج تقسیم می‌شود.
عُقم در مقابل انتاج و عقیم در مقابل منتج است. قیاس عقیم و غیر منتج، قیاسی است که به سبب تحقق‌نیافتن شرایط مربوط، نتیجه‌بخش نیست؛ مانند قیاس ذیل: «اسب پستاندار است، و بعضی پستانداران گوشتخوارند»، که قیاسی است از
شکل اول و به علت جزئی بودن کبرا منتج نیست.
برخی ضروب عقیم، با بعضی مواد تصادفاً نتیجه صحیح، و با بعضی مواد نتیجه غلط می‌دهد و همین اختلاف، دلیل بر عُقم است؛ پس ضرب صحیح و معتبر آن است که در هر حال و با هر ماده نتیجه صحیح بدهد.
مؤلف
رهبر خرد آورده است: «اقتراناتی که بالذات نتیجه را مستلزم، و به همین اعتبار قیاس نامیده شده، منتج و فعل یا اثر آنها را انتاج خوانند و اقتراناتی را که مستلزم نتیجه نمی‌باشد عقیم، و حالت موجود در آنها را که موجب عدم تولید و انتاج است، عقم خوانند».
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.
•
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «ضروب عقیم»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۲/۲.
