ضروب شکل چهارم مطلقات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ضروب شکل چهارم مطلقات، به‌معنای صور مختلف
شکل چهارم قیاسِ متشکل از قضایای غیر موجّهه است.
شکل چهارم آن است که
حد وسط در
صغرا موضوع و در
کبرا محمول باشد. «
ضرب»، آن حالت کیفی و کمّی است که برای دو مقدمه نسبت به یکدیگر موجود است. واژه «مطلقات» در مقابل مختلطات، و منظور از آن، قیاس‌هایی است که قضایای تشکیل دهنده آن موجهه نباشد؛ بنابراین، منظور از «ضروب شکل چهارم مطلقات» حالت‌ها و کیفیت
ایجاب و
سلب،
کلی و جزئی بودن و کیفیت قرار گرفتن حد وسط در دو مقدمه قیاس شکل چهارم است.
برای هر یک از اشکال اربعه، شانزده ضرب یا صورت متصور است، به این بیان که هر یک از صغرا و کبرا به اعتبار
ایجاب و
سلب و کلیت و جزئیت، چهار حالت پیدا می‌کند:
موجبه کلیه،
موجبه جزئیه،
سالبه کلیه و
سالبه جزئیه. از ضرب چهار صورت صغرا در چهار صورت کبرا شانزده ضرب پدید می‌آید.
از ضروب شانزده‌گانه شکل چهارم، تنها پنج قسم آن منتج، و بقیه عقیم و غیرمنتج است. بنابراین ضروب منتج شکل چهارم عبارت‌است از:
ضرب اول: مرکب از دو موجبه کلیه، نتیجه: موجبه جزئیه؛ مانند: هر انسانی حیوان است و هر ناطقی انسان است؛ پس بعضی حیوانات ناطق است.
ضرب دوم: مرکب از موجبه کلیه و موجبه جزئیه، نتیجه: موجبه جزئیه؛ مانند: هر انسان حیوان است و بعضی بچه‌زا‌ها انسان است؛ پس بعضی حیوانات بچه‌زاست.
ضرب سوم: مرکب از سالبه کلیه و موجبه کلیه، نتیجه: سالبه کلیه؛ مانند: هیچ ممکن الوجودی دائمی نیست و هر محل حوادثی ممکن است؛ پس هیچ موجود دائمی محل حوادث نیست.
ضرب چهارم: مرکب از موجبه کلیه و سالبه کلیه، نتیجه: سالبه جزئیه؛ مانند: هر مایعی تبخیر می‌شود و هیچ آهنی مایع نیست؛ پس بعضی تبخیر شونده‌ها آهن نیست.
ضرب پنجم: مرکب از موجبه جزئیه و سالبه کلیه، نتیجه: سالبه جزئیه؛ مانند: بعضی مایعات تبخیر می‌شود و هیچ آهنی مایع نیست؛ پس بعضی تبخیر شونده‌ها آهن نیست.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان.
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. •
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. •
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
•
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «ضروب شکل چهارم مطلقات»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۲/۲.
