ضروب شکل اول مطلقات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ضروب شکل اول مطلقات، به‌معنای صور مختلف
شکل اول قیاسِ متشکل از قضایای غیر موجّهه است.
«شکل اول» آن است که
حد وسط در
صغرا موضوع و در
کبرا محمول باشد و «
ضرب»، آن حالت کیفی و کمّی است که برای دو مقدمه نسبت به یکدیگر موجود است. واژه «مطلقات» در مقابل مختلطات، و منظور از آن، قیاس‌هایی است که قضایای تشکیل دهنده آن موجهه نباشد؛ بنابراین منظور از «ضروب شکل اول مطلقات» حالت‌ها و کیفیت ایجاب و سلب و کلی و جزئی بودن و کیفیت قرار گرفتن حد وسط در دو مقدمه
قیاس شکل اول است.
برای شکل اول نیز همانند سایر اشکال، ضروبی متصور است که برخی از آنها منتج و معتبر و برخی دیگر غیر منتج است، چون هر
قیاس اقترانی دو مقدمه دارد و هر مقدمه‌ای ممکن است یکی از محصورات چهارگانه باشد؛ پس ضروب متصور شکل اول، از لحاظ
کمّ و
کیف، شانزده ضرب است. در بین این شانزده ضرب، ضروبی که شرایط کمّی و کیفی شکل اول را داشته باشد منتج و سایر ضروب، عقیم است، از همین رو ضروب شکل اول مطلقات به «ضروب منتج شکل اول مطلقات» و «ضروب عقیم شکل اول مطلقات» تقسیم می‌شود. ضرب صحیح و معتبر و منتج، آن است که در هر حال و با هر ماده‌ای نتیجه صحیح بدهد. از شانزده ضرب شکل اول فقط چهار ضرب منتج،
و دوازده ضرب دیگر عقیم است. چهار ضرب منتج عبارت‌اند از:
۱.
موجبه کلیه با موجبه کلیه، مانند: هر اسبی پستاندار است و هر پستانداری مهره دار است؛ نتیجه: هر اسبی مهره‌دار است.
۲.
موجبه جزئیه با موجبه کلیه، مانند: بعضی فلزات جیوه‌اند و هر جیوه‌ای مایع است؛ نتیجه: بعضی فلزات مایع‌اند.
۳. موجبه کلیه با
سالبه کلیه، مانند: هر اسبی پستاندار است و هیچ پستانداری مرغ نیست؛ نتیجه: هیچ اسبی مرغ نیست.
۴. موجبه جزئیه با سالبه کلیه، مانند: بعضی فلزات جیوه‌اند و هیچ جیوه‌ای چکش‌خوار نیست؛ نتیجه: بعضی فلزات چکش‌خوار نیستند.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
•
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة. •
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. •
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «ضروب شکل اول مطلقات»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۲/۲.
