صفت قادر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صفت
قادر، یک از
صفات خداوند می‌باشد که به معنای توانا و توانمند معنا شده که در آیاتی از
قرآن هم به آن اشاره شده است.
صفت «
قادر (توانا/ توانمند)»،
اسم فاعل از مادّه «
قدر»، و صفت «
قدیر (پُر توان/ بسیار توانا)»، فعیل به معنای فاعل از مادّه «
قدر» است و بر اندازه و غایت و نهایت شی ء، دلالت دارد. «
قدرُ الشی ء»، یعنی: «اندازه آن» و «
قدرتُ الشی ء»، یعنی: «آن چیز را اندازه گذاردم» و «
قَدَرتُ علی الشی ء»، یعنی: «بر آن، نیرو یافتم/ بر
[انجام دادن
] آن، توانا گشتم» و
اسم از این فعل، «
قدرت» است و «
قدیر» و «
قادر»، می‌تواند
[بر گرفته
] از «
قدرت» یا «
تقدیر» باشد. از آن‌جا که صفات «
مقتدر» و «مُقیت» و «مُهَیمِن»، از لحاظ معنا به دو صفت «
قدیر» و «
قادر» نزدیک‌اند، به این صفات نیز اشاره می‌کنیم: صفت «
مقتدر»،
اسم فاعل از
اقتدر،
یقتدر،
اقتدار، از مادّه «
قدر» است و
اقتدار بر یک شی ء، یعنی توانایی بر آن.
ابن اثیر می‌گوید: در نام‌های خدای متعال،
قادر و
مقتدر و
قدیر هست.
قادر،
اسم فاعل از «
قدر،
یقدر» است و
قدیر، فعیل از آن مادّه و برای مبالغه است و
مقتدر، مفتعل از «
اقتدر» و بلیغ‌تر از «
قادر» و «
قدیر» است. صفت «مُقیت»،
اسم فاعل از «قوت» است که بر نگهداری و توانایی بر چیزی دلالت دارد. مقیت، یعنی نگاهبان و شاهد و توانا و بسیار توانا، و «مُهَیمِن»، بر وزن مفیعل از ریشه «امن» و اصل آن «مؤیمن» است که همزه‌اش بدل به هاء شده است. مهیمن، یعنی:
رقیب،
شاهد، قائم به امور آفریده‌ها و ایمنی بخش. (وجه ارتباط مهیمن (با معانی یاد شده)، به نام‌های
قادر و
قدیر، دانسته نیست.)
در
قرآن کریم، صفت «
قدیر»، ۴۵ بار
و صفت «
قادر»، با ساخت مفرد و جمع، دوازده بار و صفت «
مقتدر»، با ساخت مفرد و جمع، چهار بار و صفت «مقیت»، یک بار و صفت «
مهیمن»، یک بار به کار رفته است. همچنین، صفت «
قدیر»، ۳۵ بار مضمون «اِنَّ اللَّهَ عَلَی کُلِّ شَیْ ءٍ
قَدِیرٌ؛ همانا خدا بر هر چیزی تواناست» و چهار بار با صفت «
علیم» و یک‌بار با صفت «
غفور» و یک‌بار نیز در هر یک از تعابیر: «عَفُوًّا
قَدِیرًا؛ بخشنده توانا» و «اللَّهُ
قَدِیرٌ؛ خدا تواناست» و «کَانَ رَبُّکَ
قَدِیرًا؛ پروردگار تو تواناست» به کار رفته است.
آیات و احادیث، بر آن است که هستیِ آفریده‌ها نشانه توانایی خداست. نیز توانایی خدا، مطلق است و خدای سبحان، به هر امر ممکنی تواناست و مانند آفریده‌ها، بر برخی امور توانا و از انجام دادن اموری دیگر، ناتوان نیست. توانایی آفریده‌ها از جانب خدای متعال است، در حالی‌که توانایی خداوند عزوجل ذاتی است و معلول موجود دیگری نیست و از همین رو، دیرینه و جاوید است. در برخی احادیث و تفاسیر آمده که صفت «مقیت»، به معنای صفت «
مقتدر» است
و صفت «مهیمن» در برخی احادیث، یعنی «المهیمن
بقدرته؛ نگاهبان (مُشرف) با توانایی خود»
و در «خَلَقَ فاتقَنَ واقامَ فَتَهَیمَنَ؛
آفرید و استوار داشت و به پا داشت و اِشراف یافت».
محمدی ری‌شهری، دانش نامه عقاید اسلامی، ج۶، ص۴۶۷، برگرفته از «مقاله قادر، قدیر».
