شرایط عکس
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شرایط عکس، یکی از
اصطلاحات بهکار رفته در
علم منطق بوده و بهمعنای شرایط لازم برای تحقق عکس لازم الصدق یک قضیه است.
تبدیل دو طرف قضیه و قرار دادن موضوع به جای محمول (در
قضیه حملیه) یا
مقدم و
تالی (در
قضیه شرطیه) و برعکس را در صورتی
عکس (به اصطلاح منطقی) میگویند که اموری، هنگام تبدیل رعایت شود.
به این امور «قوانین یا شرایط عکس» گفته میشود. این شرایط عبارتاند از:
۱. اتحاد دو قضیه (قضیه اصل و قضیه عکس) در
کیف (
ایجاب و
سلب)؛
۲. اتفاق در صدق، یعنی اگر قضیه اصل صادق است قضیه عکس هم باید صادق باشد و اگر قضیه عکس کاذب باشد آن را عکس (به اصطلاح منطقی) نمیگویند، بلکه این جابهجایی
موضوع و
محمول را «
انقلاب» مینامند، اما اگر قضیه اصل کاذب باشد، کذب قضیه عکس ضرورت ندارد، زیرا در بعضی موارد قضیهای میتواند کاذب باشد، اما عکس آن صادق باشد.
در باره
کمّ (جزئیت و کلیت) و
جهت قضیه (در
قضایای موجهه) اتفاق و اتحاد لازم نیست، اما درباره کمّ به این دلیل که نسبت بین موضوع و محمول در قضایا مختلف است، گاهی موضوع، اعم از محمول و گاهی برعکس و گاهی مساویاند، و در
قضایای سالبه، گاهی بین آنها تباین کلی و گاهی تباین فیالجمله است و کمیت موضوع قضیه تابع نسبت میان موضوع و محمول است، زیرا اگر محمول، اعم از موضوع باشد، قضیه، کلیه و اگر برعکس باشد قضیه، جزئیه خواهد بود. با تبدیل موضوع به محمول، نسبت میان آنها قلب میشود. به همین سبب، کمیت موضوع اصل با عکس اختلاف پیدا میکند. درباره جهت، اختلاف قضیه اصل با عکس از آن لحاظ است که عکس، نوعی از حکم است که لازم مدلول مطابقی قضیه است و البته لوازم هر چیزی تا اندازهای با اصل مغایرت دارد و از جهاتی با هم مناسبت دارند.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
•
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «شرایط عکس»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۱/۲۱.