سلسلة المسائل الفقهیة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
« سلسلة المسائل الفقهية»، كتابى است كه
آیة الله جعفر سبحانی آن را به
زبان عربی ، براى تبيين چند مسئله مهم و مبتلابه فقهى تأليف نموده است.
آيت اللّه شيخ جعفر بن علامه شيخ محمد حسين سبحانى اقبال تبريزى در سال ۱۳۴۷ ق در شهر
تبریز چشم به جهان گشود. ایشان پس از فراغت از تحصيلات ابتدايى، در ۱۴ سالگى( ۱۳۶۱ ق) رهسپار
مدرسه علمیه طالبیه تبريز گرديد و به آموختن مقدمات علوم و سطوح پرداخت. در مهر ماه ۱۳۲۵ ش وارد
قم شد و به تكميل سطوح، همت گماشت. آيت الله پس از تكميل سطوح عاليه در ۱۳۶۹ ق، به درسهاى خارج
فقه و
اصول راه يافت و به خوشه‌چينى از محضر بزرگان پرداخت، در سال ۱۳۹۴ ق( ۱۳۵۴ ش) بر اثر اصرار فضلا و طلاب علاقمند حوزه، درس
خارج فقه و اصول را تشكيل داد كه تا كنون بحمد الله ادامه دارد. درس
خارج اصول ايشان يكى از شاخصترين حلقه‌هاى درسى حوزه به شمار مى‌رود. استاد معظم تا كنون چهار دوره كامل اصول و هر دوره در ۶ سال، تدريس نموده و هم اكنون پنجمين دوره آن را پشت سر مى‌نهد.
كتاب، داراى بيست و شش بخش مى‌باشد كه هر كدام از چند قسمت توضيحى، تشكيل شده‌اند.
مؤلف، در مقدمه‌ى كتاب، اسلام را متشكل از عقيده و شريعت مى‌داند. عقيده، عبارت است از
ایمان به خدا و انبياى الهى و
روز قیامت . شريعت، آن احكام الهى است كه متكفل حيات ازرش‌مند بشرى بوده و سعادت دنيا و آخرت بشر را محقق مى‌سازد.
اولين مبحث از مباحث بيست و شش‌گانه‌ى كتاب، در باره‌ى وضويى است كه كتاب و سنت بدان رهنمون گرديده‌اند.
با اينكه
وضو يكى از مسائل مهم شريعت اسلامى است و همه‌ى مسلمانان اتفاق دارند كه
نماز بدون وضو صحيح نمى‌باشد، امّا در كيفيت وضو
اختلاف شده است. يكى از موارد اختلافى،
غسل يا مسح پاها است; آيه‌ى شش
سوره مائده ، صراحت در مسح دارد: و امسحوا برؤسكم و أرجلكم إلى الكعبين.
مؤلف، در ادامه به سرآغاز اختلاف در اين حكم الهى
اشاره كرده، مى‌فرمايد: قبل از خليفه‌ى سوم، مسلمانان در كيفيت وضو اتفاق داشتند.
روايت شروع اختلاف نيز در متن كتاب آمده است. ايشان،
قرآن را به عنوان تنها مرجع در موارد اختلافى بيان مى‌كند، آن‌گاه با اشاره به اينكه سوره‌ى مائده آخرين سوره‌ى نازل شده بر
پیغمبر صلی الله علیه و آله است، آيه‌ى مذكور را سببى براى حل اختلاف موجود و راهنمايى براى تشخيص حقيقت دانسته است. آخرين نكته‌اى كه مؤلف، در اين قسمت، تذكر مى‌دهد، اشاره‌اى است به آفات اجتهادى كه در مقابل نص و با تمسك به
قیاس و
استحسان باشد.
دومين نكته كه در كتاب، مورد نقد و بررسى مؤلف قرار گرفته، اين است كه آيا مى‌توان در مسافرت يا در حضر از روى كفش
مسح كرد يا نه؟ طبق آنچه خود ايشان مى‌فرمايد، اين نكته نيز با توجه به كتاب و سنت قابل بررسى است; يعنى كتاب الهى، سنت نبوى صلى الله عليه و آله و اجماع
اهل بیت علیهم السلام همگى دال بر لزوم مسح پاها مى‌باشند.
سومين مطلب مورد توجه مؤلف، در كتاب، راجع به
اذان مى‌باشد. اولين كارى كه مؤلف انجام داده، بررسى لغوى و اصطلاحى اذان و نيز جايگاه آن در نزد خداوند است. اذان در لغت به معنى اعلام است، چنان‌كه خداوند در آيه‌ى ۳
سوره توبه مى‌فرمايد: و أذانٌ من الله و رسوله إلى الناس يوم الحج الأكبر،
اين اذان به معنى اعلام به مردم مى‌باشد. اذان، آن‌گونه كه از احاديث و روايات برمى‌آيد، جايگاه بسيار رفيعى در نزد خداوند دارد; تا جايى كه در روايتى آمده كه هر كس هفت سال اذان بگويد، در روز قيامت، بدون گناه محشور مى‌شود.
مؤلف، اذان را مانند
اقامه از شعائر دينى مى‌داند كه خداوند متعال بر قلب شريف
پیامبر صلی الله علیه و آله نازل نموده است.
ايشان مى‌فرمايند: همان خدايى كه
نماز را واجب نموده، اذان را نيز فرض كرده است.
تاريخ تشريع اذان، كيفيت تشريع اذان، رواياتى در كيفيت تشريع اذان در سنن
اهل تسنن ، تحليل مضمون روايات، مناقشه‌ى در اسانيد و... ديگر بخش‌هايى است كه مؤلف در اين قسمت بدان‌ها پرداخته است.
جمله« الصلاة خير من النوم» كه تثويب نام دارد، به عنوان يكى از بدعت‌هاى علنى در اذان، آخرين بخش در اين قسمت مى‌باشد كه بعد از آن خاتمه‌اى هم راجع به اذان دوم در روز جمعه به هنگام
نماز جمعه ، به عنوان بدعتى ديگر آمده است.
تكتّف كه به معنى گذاردن دست چپ بر دست راست در قيام
نماز است، نكته بعدى است كه سنّت يا
بدعت بودنش مورد بررسى قرار گرفته است. مؤلف، با بررسى و نقد تك تك رواياتى كه براى اثبات سنت بودن تكتف مورد استدلال قرار گرفته‌اند،
بطلان چنين قولى و بدعت بودنش را ثابت نموده است.
رواياتى از
ائمه معصومین علیهم السلام رسيده كه به شدت از تكتف نهى نموده‌اند; براى مثال در روايتى از
امام صادق علیه السلام يا
باقر علیه السلام آمده:« قلت له الرجل يضع يده في الصلاة و حكى اليمنى على اليسرى فقال:« ذلك التكفير، لا يفعل».
يكى ديگر از مسائل اختلافى ميان
اهل سنت و
امامیّه ، جهر يا اخفات بسم الله الرحمن الرحيم در
نماز است; بدين صورت كه ما شيعيان حتى در
نمازهاى اخفاتى، مانند ظهر هم قائل به
استحباب جهرى خواندن بسمله هستيم، ولى اهل سنت، بر عكس اين عمل را انجام مى‌دهند. مؤلف با نگاهى به ادلّه‌ى فقهى در فضل بسمله، قول فقها در باره جزئيت بسمله در سوره‌هاى قرآن، جزء فاتحة الكتاب بودن بسمله، لزوم جهرى بودن تسميه و... مطالبى را ارائه نموده است تا حقانيت قول
شیعه در اين زمينه نيز اثبات گردد.
از ديگر موارد اختلافى، چيزهايى است كه مى‌توان بر آنها سجده نمود; به عقيده‌ى شيعه، سجده تنها بر زمين و آنچه از زمين مى‌رويد و خوردنى و پوشيدنى نيست صحيح است، ولى اهل سنت سجده بر هر چيزى را جايز مى‌دانند. مؤلف، بعد از ارائه توضيحاتى در باره اصل سجده، اشاره به اختلاف فقها در شرايط مسجود عليه نموده و با نگاهى به سنت سجده در زمان رسول خدا صلى الله عليه و آله و بعد از ايشان، حق مطلب را تبيين نموده است.
اين نكته نيز بر همگان واضح و مبرهن است كه شيعيان جمع بين
نمازهاى مغرب و عشا و نيز ظهر و عصر را بر خلاف اهل سنت جايز مى‌شمارند با اينكه در فضيلت جدا خواندن و در وقت خود خواندنشان اختلافى نيست. آنچه از سنت نبوى صلى الله عليه و آله در چندين مورد گوناگون به دست مى‌آيد و ائمه اهل بيت عليهم السلام نيز بدان تصريح نموده‌اند، اين است كه جمع بين
نمازهاى مزبور جايز است و ايرادى به
نماز وارد نمى‌سازد.
اختلاف فرقه‌هاى مسلمين در قصر بودن
نماز مسافر، داراى سه صورت است: عده‌اى آن را واجب مى‌دانند كه اماميّه و حنفيّه از آن جمله‌اند. برخى، آن را سنّت مى‌دانند كه به معنى مستحب مؤكد است; مالكيّه از اين دسته‌اند. گروهى، آن را رخصت مى‌دانند و مى‌گويند:
اختیار با خود مكلّف است كه نمازش را در سفر تمام بخواند يا قصر; شافعيه و حنابله از اين طايفه‌اند.
آيه ۱۰۱
سوره نساء آيه‌اى است كه قصر
نماز در سفر را
تشریع مى‌نمايد و همين، ريشه اختلاف در فتواى فقهاى
مسلمان است; آيه به اين صورت است: وَ إذا ضربتم في الأرض فليس عليكم جناحٌ أن تقصروا من الصلاة إن خفتم أن يفتنكم الذين كفروا إن الكافرين كانوا لكم عدوّاً مبينا.
مؤلف، بعد از تفسير مفردات اين آيه و اشاره‌اى به قصر
نماز در منى، ادلّه‌ى قائلين به رخصت را ابطال نموده تا حكم صادره از سوى فقهاى شيعه ثابت گردد.
شبيه آنچه در
نماز مسافر گفته شد، در
روزه مسافر نيز هست; با اين تفاوت كه كسى به سنت بودنش قائل نشده است. اماميّه، قائل به وجوب
افطار در سفر مى‌باشند. آيه‌ى ۱۸۴
سوره بقره هم نظريه‌ى مذكور را تشريع نموده است; جايى كه مى‌فرمايد: أياماً معدودات فمن كان منكم مريضاً أو على سفرٍ فعدّة من أيّامٍ أخر وَ على الذين يطيقونه فدية طعام مسكين فمن تطوع خيراً فهو خيرٌ له و إن تصوموا خيرٌ لكم إن كنتم تعلمون.
متعه حج كه توسط عمر
تحریم شده، مسئله بعدى است. مؤلف، ابتدا در باره‌ى متعه و اقسام آن توضيحاتى ارائه نموده، بعد سه قسم حج; يعنى
تمتع ،
قران و
افراد را توضيح داده، بعد بحث را در هفت امر دنبال كرده است با اين شرح: بررسى آيه‌ى ۱۹۶ بقره
كه ناظر به مسئله‌ى مورد بحث است; سنت ابدى بودن متعه‌ى حج; بررسى سيره‌ى عرب جاهلى; نزاع واقع شده ميان صحابه در زمان پيامبر; تحريم متعه‌ى حج توسط صحابه و... مؤلف، در ادامه به موارد اختلافى ديگرى، مانند
نماز تراویح ،
ازدواج موقت و... هم اشاره نموده است.
سلسلة المسائل الفقهیة نویسنده:آیت الله جعفر سبحانی
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
