سعی (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سَعْی (به فتح سین و سکون عین) از
واژگان قرآن کریم به معنای تند رفتن و کوشش است.
سَعْى به معنای تند رفتن و كوشش است.
راغب گويد: سعى مشى سريع است كه به حد دويدن نيست و به طور استعاره به جدّيت در كار اطلاق می‌شود
خیر باشد يا
شر.
طبرسی آن را تند رفتن و دويدن و كسب و تلاش گفته است.
صحاح آن را دويدن و عمل و كسب ...
و
قاموس قصد، عمل، رفتن و دويدن معنى می‌کند.
معناى اوّلى همان تند رفتن است.
در قرآن مجيد به معنى تند رفتن و دويدن و به معنى تلاش و كوشش به كار رفته است.
(وَ جاءَ رَجُلٌ مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ يَسْعى ...) (در اين هنگام مردى با شتاب از دورترين نقطه شهر (مركز فرعونيان) آمد....)
(وَ جاءَ مِنْ أَقْصَا الْمَدِينَةِ رَجُلٌ يَسْعى ...) «مردى از آخر شهر شتابان يا در حاليكه می‌دويد، آمد.»
(فَأَلْقاها فَإِذا هِيَ حَيَّةٌ تَسْعى) «
عصا را انداخت ناگهان آن مارى بود كه تند حركت می‌كرد.»
(نُورُهُمْ يَسْعى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ بِأَيْمانِهِمْ ...) «نورشان در پيش رو و طرف راستشان به تندى می‌رود.»
سعى در اين آيات به معنى به شتاب رفتن است.
(وَ مَنْ أَرادَ الْآخِرَةَ وَ سَعى لَها سَعْيَها وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ كانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُوراً) يعنى: «هر كه آخرت را بخواهد و كوشش مخصوص آن را انجام دهد و ايمان داشته باشد كوشش و تلاش آنها پاداش داده خواهد شد.»
سعى در اين آيه و نظير آن به معنى تلاش و عمل است.
(فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْيَ قالَ يا بُنَيَّ إِنِّي أَرى فِي الْمَنامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ ...) يعنى «چون به حدّ كوشش با
پدر رسيد و توانست در رفع حوائج تلاش بكند گفت: اى پسرک من در
خواب مى‌بينم كه تو را سر مى‌برم....»
(وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى • وَ أَنَ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرى • ثُمَّ يُجْزاهُ الْجَزاءَ الْأَوْفى) (و اين‌كه براى انسان چيزى جز حاصل سعى و كوشش او نيست، و اين‌كه تلاش او به زودى ديده مى‌شود، سپس به او جزاى كامل داده خواهد شد.)
انسان مالک حقيقى سعى و تلاش خويش است اعم از آنكه خير باشد يا شر. و سعى و تلاش او در روز قيامت مشهود خواهد بود.
(فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ • وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ) (پس هر كس هموزن ذرّه‌اى كار خير انجام دهد آن را مى‌بيند. و هر كس هموزن ذرّه‌اى كار بد كرده آن را نيز مى‌بيند.)
و انسان با عمل خود جزاء تمام داده خواهد شد.
به نظر می‌آيد مراد از آيه شريفه آخرت است ولى آن را اعم نيز می‌شود دانست.
در اين صورت مطالب زير از آن به دست می‌آيد:
۱- آنان كه از ديگران كار می‌كشند و
مزد نمی‌دهند و يا مزد كم می‌دهند
ظالم و ستمكاراند كه ملک حقيقى ديگران را سلب كرده‌اند كه هر كس به سعى خود مالک است.
۲- هر كس در مقابل تلاش و كوشش حق استفاده و ارتزاق دارد زيرا كه انسان فقط به سعى خويش مالک است كسی كه بى تلاش می‌خورد حرامخوار است و هر كس در خور توانائى خود و لو با اعمال فكر باشد بايد كار كند رباخوار، حرامخوار است كه تلاش ديگران را می‌خورد. ولى آن كه مطلقا از تلاش عاجز باشد اين شخص به عنوان
فقیر و محتاج از
زکوة و غيره می‌تواند بخورد و او از رنج و تلاش ديگران می‌خورد و اين محذورى ندارد كه
(ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ) (و در دين اسلام كارِ سنگين و سختى بر شما قرار نداد.)
سعى انسان ديدنى است. اين همه آثار و ابنيه و وسائل زندگى همه سعى و تلاش آدميان است كه بدين صورت ديده می‌شوند و بشر با سعى و تلاش خود
پاداش يا
کیفر داده می‌شود.
اگر گوئى راجع به
شفاعت و اعمال زندگان كه درباره مردگان انجام می‌دهند و آنها بدون تلاش در عالم
مرگ و آخرت بهره می‌برند چه می‌گوئيد؟! گوئيم: آنها هم نوعى تلاش‌اند كه در نتيجه
ایمان در
دنیا مستحق شفاعت اخروى می‌گردند و در اثر سعى و تلاشى كه درباره باز ماندگان كرده‌اند از
خیرات و
احسان آنها بهره‌مند می‌گردند.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «سعی»، ج۳، ص۲۶۹.
