زُبُر (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
زُبُر:(بِالْبَیِّنَاتِ وَ الزُّبُرِ) «زُبُر» جمع
«زبرة» (بر وزن لقمه) به معنای
قسمتی از موی پشت سر حیوان است که آن را جمع و از بقیه جدا کنند، سپس این واژه به هر چیزی که مجزا از دیگری شود، اطلاق شده است، بنابراین جمله
«فَتَقَطَّعُوا اَمْرَهُمْ بَیْنَهُمْ زُبُراً» اشاره به تجزیه امت‌ها به گروه‌های مختلف است.
بعضی نیز احتمال داده‌اند:
«زُبُر» جمع
«زبور» به معنای
کتاب بوده باشد، یعنی هر یک از آنها دنباله رو
کتابی از
کتب آسمانی شدند، و بقیه
کتب الهی را نفی کردند، در حالی که همه از مبدا واحدی سرچشمه گرفته بود. ولی جمله
«کُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَیْهِمْ فَرِحُونَ» تفسیر اول را تقویت می‌کند چرا که از
احزاب مختلف و تعصب هر یک از آنها بر گفته‌های خویش سخن می‌گوید.
«زُبُر» جمع
«زبور» به معنای
کتاب‌هایی است، و در اصل از مادّه «
زبر» (بر وزن ابر) به معنای نوشتن است.
در این که فرق میان
«بیّنات»،
«زبر» و
«کتاب منیر» چیست؟
مفسران نظرات مختلفی اظهار داشته‌اند، که از همه روشن‌تر دو تفسیر زیر است:
«بیّنات» به معنای دلائل روشن و
معجزاتی است که حقانیت
پیامبر را به ثبوت می‌رساند، اما
«زبر» جمع
«زبور» به معنای
کتاب‌هایی است که خط آنها با استحکام نوشته شده (همچون نوشته بر سنگ و مانند آن)، که در اینجا کنایه از استحکام مطالب آن است. و به هر حال، اشاره به
کتاب‌هایی است که قبل از
موسی (علیه‌السّلام) نازل شده، در حالی که
«کتاب منیر» اشاره به
کتاب موسی و
کتب آسمانی دیگری است که بعد از آن نازل گردیده (زیرا در قرآن مجید در سوره «
مائده»
آیات ۴۴ و
۴۶ از «
تورات» و «
انجیل» به عنوان
هدایت و
نور، یاد شده، و در
آیه ۱۵ همان سوره در مورد
قرآن مجید تعبیر «نور» نیز آمده است).
منظور از
«زبر» آن قسمت از
کتب انبیاء است، که تنها محتوی پند و اندرز و
نصیحت و
مناجات بوده (مانند «
زبور» داود (علیه‌السّلام)) و اما
«کتاب منیر» آن دسته از
کتاب‌های آسمانی است که، دارای احکام و قوانین و دستورات مختلف اجتماعی و فردی است، مانند «تورات»، «انجیل» و «قرآن» و این تفسیر مناسب‌تر به نظر می‌رسد.
«زُبُر» جمع
«زبور» در سوره «
قمر» اشاره به نامه اعمال آدمیان می‌باشد، بعضی، نیز احتمال داده‌اند: منظور از آن «
لوح محفوظ» باشد، ولی این معنا با صیغه جمع سازگار نیست.
ترجمه و تفاسیر آیات مرتبط با
زُبُر:
(بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ) (تا از دلايل روشن و
كتب پيامبران پيشين آگاه شويد و بر تو نيز، قرآن را نازل كرديم، تا آنچه را كه به سوى مردم نازل شده است براى آنها روشن سازى؛ شايد انديشه كنند.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: اين جمله متعلق به مقدرى است كه مضمون آيه قبلى كه مى‌فرمود
(وَ ما أَرْسَلْنا) به آن دلالت مى‌كند، و تقدير كلام چنين است:
(ارسلناهم بالبينات و الزبر) يعنى
انبیاء را با بينات و زبر فرستاديم كه آنها عبارتند از ادله روشن و دلالت كننده بر حقانيت رسالت و
كتاب‌هاى نازله بر ايشان.
بيان مطلب اين است كه عنايت در آيه قبلى به اين بود كه بفهماند رسولان، تنها و تنها بشر عاديند، پس، از بيان اين حقيقت گويا در ذهن شنونده اين
شبهه خلجان مى‌كند كه اگر بشر عادى هستند پس به چه چيز فرستاده شده‌اند؟ از اين سؤال جواب داده شد، و بعضى از مفسرين گفته‌اند: بر بينات و زبر، بينات براى اثبات رسالتشان، و زبر براى حفظ تعليماتشان.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
(فَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُم بَيْنَهُمْ زُبُرًا كُلُّ حِزْبٍ بِمَا لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ) (گروهى از پيروان ناآگاه پيامبران كار خود را در ميان خويش به پراكندگى كشاندند، و هر گروهى به راهى رفتند؛ هر گروه به آنچه نزد خود دارند شادمانند!)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: در مجمع البيان گفته: كلمه تقطع و كلمه تقطيع هر دو به معناى پاره پاره شدن است و كلمه زبر - به ضم زاء، و باء- جمع زبور و به معناى
كتاب‌ها است
آیه مورد بحث متفرع بر مطالب قبل است، و معنايش اين است كه:
خداوند رسولان خود را يكى پس از ديگرى به سوى ايشان فرستاد و همه آنها امتى واحد و داراى ربى واحدند ايشان را به سوى
تقوی دعوت كردند، و ليكن بشر به امر ايشان عمل نكرد، در نتيجه امر آنان بين ايشان پاره پاره شد و آن را به صورت
كتاب‌هايى در آورده، هر جمعيتى
كتابى را به خود اختصاص دادند، و هر حزبى به آنچه داشتند دلخوش گشتند. در
قرائت ابن عامر زبرا - به ضمه زاء و فتحه باء- آمده كه جمع زبره و به معناى
فرقه است. بنابراين
قرائت، معنايش اين مى‌شود كه: در امر انبياء متفرق شده، جمعيت‌هاى گوناگون شدند، و هر حزبى به آنچه داشت دلخوش گشت. و اين قرائت راجح‌تر است.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(وَإِنَّهُ لَفِي زُبُرِ الْأَوَّلِينَ) (و توصيف آن در
كتاب‌هاى آسمانى پيشينيان نيز آمده است.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: ضمير انه به قرآن بر مى‌گردد و يا به نزول آن بر قلب
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، و كلمه زبر جمع زبور است، كه به معناى
كتاب است، و معناى آيه اين است كه خبر آمدن قرآن و يا نزولش بر تو، در
كتب گذشتگان از انبياء آمده بود.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(وَإِن يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كَذَّبَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ جَاءتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ وَبِالزُّبُرِ وَبِالْكِتَابِ الْمُنِيرِ) ((اگر تو را
تکذیب كنند عجب نيست)؛ كسانى كه پيش از آنان بودند نيز پيامبران خود را تكذيب كردند؛ آنها با دلايل روشن و نوشته‌هاى محكم و متين و
كتاب آسمانى روشنگر به سراغ آنان آمدند امّا كوردلان
ایمان نياوردند.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه بينات به معناى آيات و معجزاتى است كه به حقانيت رسولان
شهادت دهد. و كلمه زبر جمع زبور است، و شايد مراد از آن به قرينه اينكه مقابل
كتاب قرار گرفته، صحف بوده باشد، يعنى آن
كتاب‌هايى كه تنها متضمن
یاد خدا است، بدون اينكه احكام و شرايعى در آن باشد. و
كتاب منير
كتابى را گويند كه از آسمان نازل شده، و متضمن
احکام و شرايع باشد، مانند:
كتاب نوح، ابراهيم، تورات موسى، و انجيل عيسى (علیه‌السّلام). و معناى آيه روشن است.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(وَكُلُّ شَيْءٍ فَعَلُوهُ فِي الزُّبُرِ) (و هر كارى را انجام دادند در نامه‌هاى اعمالشان ثبت است.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه زبر به معناى نامه‌هاى اعمال است، و تفسير آن به لوح محفوظ بسيار سخيف و بى‌معنا است، و مراد از صغير و كبير اعمال صغير و كبير است از سياق آيه همين استفاده مى‌شود.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «زُبُر»، ص۲۶۷.
