زمینه‌های عمل صالح (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
زمينه‌هاى
عمل صالح با توجه به
آیات قرآن عبارتند از:
امتحان آدميان از ناحيه خدا، راهى براى ظهور عمل صالح از آنان:
«إِنَّا جَعَلْنا ما عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَها لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا؛
ما آنچه را روى
زمین است زينت آن قرارداديم، تا آنها را بيازماييم كه كدام يك داراى بهترين عمل هستند.»
ایمان با عمل صالح، داراى رابطه تنگاتنگ و تأثير متقابل:
«... الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ ...؛
... به كسانى كه ايمان آورده، و كارهاى شايسته انجام داده‌اند، ....» نيز--)
.
نقش
بشارت، در روى آوردن انسان به عمل صالح:
۱. «وَ بَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ كُلَّما رُزِقُوا مِنْها مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقاً قالُوا هذَا الَّذِي رُزِقْنا مِنْ قَبْلُ وَ أُتُوا بِهِ مُتَشابِهاً وَ لَهُمْ فِيها أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ هُمْ فِيها خالِدُونَ؛
به كسانى كه ايمان آورده، و كارهاى شايسته انجام داده‌اند، بشارت ده كه باغهايى بهشتى براى آنهاست كه نهرها از پاى درختانش جاريست. هر زمان كه ميوه‌اى از آن، روزى آنان شود، مى‌گويند: اين همان است كه قبلًا به ما روزى داده شده بود. (ولى اينها چقدر از آنها بهتر و عاليتر است.) وميوه‌هايى كه براى آنها آورده مى‌شود، همه ازنظرخوبى و زيبايى يكسانند. و براى آنان همسرانى پاكيزه است، و جاودانه در آن خواهند بود.»
۲. «وَ ما نُرْسِلُ الْمُرْسَلِينَ إِلَّا مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ فَمَنْ آمَنَ وَ أَصْلَحَ فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ؛
ما پيامبران را، جز بعنوان بشارت‌دهنده و بيم‌دهنده، نمى‌فرستيم؛ كسانى كه ايمان بياورند و عمل صالح انجام دهند، نه ترسى بر آنهاست و نه اندوهگين مى‌شوند.»
۳. «إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ وَ يُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراً كَبِيراً؛
اين قرآن، به راهى كه استوارترين راههاست،
هدایت مى‌كند؛ و به مؤمنانى كه كارهاى شايسته انجام مى‌دهند، بشارت مى‌دهد كه براى آنهاپاداش بزرگى است.»
۴. «قَيِّماً لِيُنْذِرَ بَأْساً شَدِيداً مِنْ لَدُنْهُ وَ يُبَشِّرَ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراً حَسَناً؛
در حالى كه پايدار و بر پا دارنده ديگر كتب آسمانى است؛ تا از جانب او بدكاران را از عذاب شديدى بترساند؛ و مؤمنانى را كه كارهاى شايسته انجام مى‌دهند، بشارت دهد كه پاداش نيكويى براى آنهاست.»
۵. «ذلِكَ الَّذِي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبادَهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى وَ مَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيها حُسْناً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ؛
اين همان چيزى است كه خداوند بندگانش را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‌اند به آن نويد مى‌دهد. بگو: من هيچگونه اجر و پاداشى از شما بر اين
دعوت درخواست نمى‌كنم جز دوست داشتن نزديكانم (اهل بيتم)؛ و هر كس كار نيكى انجام دهد، بر نيكى‌اش مى‌افزاييم؛ چرا كه خداوند آمرزنده و قدردان است»
نقش
بصیرت، در روى‌آورى
انسان به انجام دادن عمل صالح:
«وَ لَوْ تَرى إِذِ الْمُجْرِمُونَ ناكِسُوا رُؤُسِهِمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ رَبَّنا أَبْصَرْنا وَ سَمِعْنا فَارْجِعْنا نَعْمَلْ صالِحاً إِنَّا مُوقِنُونَ؛
و اگر ببينى
مجرمان را هنگامى كه در
پيشگاه پروردگارشان سر به زير افكنده، (و مى‌گويند): پروردگارا! آنچه وعده كرده بودى ديديم و شنيديم؛ ما را بازگردان تا كار شايسته انجام دهيم؛ ما به
قیامت يقين داريم.»
توجّه به
پاداش الهی، عامل
توفیق انسان براى اداى تكاليف الهى و عمل صالح
:
«وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنى • فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرى؛
و جزاى نيك الهى را تصديق كند، ما او را در مسير آسانى قرار مى‌دهيم.»
مقصود از «حسنى»
وعده‌های الهی به ثواب و منظور از «فسنيسّره لليسرى» توفيق انجام دادن عمل صالح است.
توجّه به
آگاهی خداوند از عمل انسان، زمينه‌اى براى انجام دادن عمل صالح از سوى وى
:
۱. «الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِي الْحَجِّ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللَّهُ وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوى وَ اتَّقُونِ يا أُولِي الْأَلْبابِ؛
حجّ، در ماههاى معينى است. و كسانى كه با بستن
احرام، در اين ماه‌ها حجّ را بر خود فرض كرده‌اند، بايد بدانند كه در حجّ،
آمیزش جنسی، و
گناه و
جدال، روا نيست و هر كار نيكى انجام دهيد، خدا آن را مى‌داند. و زاد و توشه تهيه كنيد، و بهترين زاد و توشه،
پرهیزگاری است. و از مخالفت من بپرهيزيد اى
خردمندان!»
۲. «يَسْئَلُونَكَ ما ذا يُنْفِقُونَ قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَيْرٍ فَلِلْوالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبِينَ وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ؛
از تو سؤال مى‌كنند چه چيز
انفاق كنند؟ بگو: هر خير و نيكى و سرمايه سودمند مادّى و معنوى كه انفاق مى‌كنيد، بايد براى
پدر و
مادر و
خویشاوندان و
یتیمان و
مستمندان و درماندگان در
سفر باشد. و هركار خيرى كه انجام دهيد، خداوند از آن آگاه‌است. (و پاداش شما محفوظ خواهد بود).»
۳. «هُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ اللَّهِ وَ اللَّهُ بَصِيرٌ بِما يَعْمَلُونَ؛
هر يك از آنان، درجه و مقامى در
پيشگاه خدا دارند؛ وخداوند به آنچه انجام مى‌دهند، بيناست.»
۴. «وَ يَسْتَفْتُونَكَ فِي النِّساءِ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِيهِنَّ وَ ما يُتْلى عَلَيْكُمْ فِي الْكِتابِ فِي يَتامَى النِّساءِ اللَّاتِي لا تُؤْتُونَهُنَّ ما كُتِبَ لَهُنَّ وَ تَرْغَبُونَ أَنْ تَنْكِحُوهُنَّ وَ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الْوِلْدانِ وَ أَنْ تَقُومُوا لِلْيَتامى بِالْقِسْطِ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ كانَ بِهِ عَلِيماً • وَ إِنِ امْرَأَةٌ خافَتْ مِنْ بَعْلِها نُشُوزاً أَوْ إِعْراضاً فَلا جُناحَ عَلَيْهِما أَنْ يُصْلِحا بَيْنَهُما صُلْحاً وَ الصُّلْحُ خَيْرٌ وَ أُحْضِرَتِ الْأَنْفُسُ الشُّحَّ وَ إِنْ تُحْسِنُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ كانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيراً؛
از تو درباره حكم و حقوق زنان سؤال مى‌كنند؛ بگو: خداوند درباره آنان به شما پاسخ مى‌دهد و آنچه در قرآن درباره زنان يتيمى كه حقوقشان را به آنها نمى‌دهيد و مى‌خواهيد با آنها ازدواج كنيد، و نيز آنچه درباره كودكان صغير و ناتوان براى شما بيان شده است، بخشى از سفارشهاى خدا در اين زمينه است؛ و به شما سفارش مى‌كند كه با يتيمان به عدالت رفتار كنيد. و هر كار نيكى انجام مى‌دهيد، خداوند از آن آگاه است (و به شما پاداش شايسته مى‌دهد) و اگر زنى، از سركشى و ناسازگارى يا بى اعتنايى شوهرش، بيم داشته باشد، مانعى ندارد با هم به گونه‌اى
صلح كنند و از پاره‌اى از حقوق خود، بخاطر صلح، صرف‌نظر نمايند. و صلح، بهتر است؛ اگر چه بسيارى از مردم طبق هواى نفسشان، در اين گونه موارد
بخل مى‌ورزند. و گذشت ندارند و اگر
نیکی و گذشت كنيد و پرهيزگارى پيشه سازيد، خداوند به آنچه انجام مى‌دهيد، آگاه است (و پاداش شايسته به شما خواهد داد).»
۵. «فَمَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلا كُفْرانَ لِسَعْيِهِ وَ إِنَّا لَهُ كاتِبُونَ؛
و هر كس عمل شايسته‌اى به جا آورد، در حالى كه ايمان داشته باشد، كوشش او بدون پاداش نخواهد بود؛ و ما اعمال او را براى پاداش مى‌نويسيم.»
۶. «يا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ؛
اى پيامبران! از غذاهاى پاكيزه بخوريد، و عمل صالح انجام دهيد، كه من به آنچه انجام مى‌دهيد دانا هستم.»
۷. «أَنِ اعْمَلْ سابِغاتٍ وَ قَدِّرْ فِي السَّرْدِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ؛
و به او گفتيم:
زره‌های كامل و فراخ بساز، و حلقه‌ها را به اندازه و متناسب كن. و عمل صالح به جا آوريد كه من به آنچه انجام مى‌دهيد بينا هستم.»
نقش
رسالت انبیا، در نيل انسانها به ايمان و عمل صالح:
۱. «وَ ما نُرْسِلُ الْمُرْسَلِينَ إِلَّا مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ فَمَنْ آمَنَ وَ أَصْلَحَ فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ؛
ما پيامبران را، جز بعنوان بشارت‌دهنده و بيم‌دهنده، نمى‌فرستيم؛ كسانى كه ايمان بياورند و عمل صالح انجام دهند، نه ترسى بر آنهاست و نه اندوهگين مى‌شوند.»
۲. «يا بَنِي آدَمَ إِمَّا يَأْتِيَنَّكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ يَقُصُّونَ عَلَيْكُمْ آياتِي فَمَنِ اتَّقى وَ أَصْلَحَ فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ؛
اى فرزندان
آدم! اگر پيامبرانى از خود شما به سراغتان بيايند كه آيات مرا براى شما بازگو كنند، از آنها پيروى كنيد؛ كسانى كه پرهيزگارى پيشه كنند و عمل صالح انجام دهند، نه ترسى بر آنهاست و نه اندوهگين مى‌شوند.»
ياد
مرگ، زمينه‌ساز انجام دادن عمل صالح از سوى انسان:
«وَ أَنْفِقُوا مِنْ ما رَزَقْناكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ فَيَقُولَ رَبِّ لَوْ لا أَخَّرْتَنِي إِلى أَجَلٍ قَرِيبٍ فَأَصَّدَّقَ وَ أَكُنْ مِنَ الصَّالِحِينَ؛
و از آنچه به شما روزى داده‌ايم انفاق كنيد، پيش از آن‌كه مرگ يكى از شما فرا رسد و بگويد: پروردگارا! چرا مرگِ مرا مدّت كمى به تأخير نينداختى تا در راه تو
صدقه دهم و از
صالحان باشم؟!»
مقصود از «اكن من الصّالحين» قرار گرفتن در زمره اهل‌عمل صالح است.
اصلاح عمل (قرآن)، عوامل اصلاح عمل.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲۱، ص۲۶۹، برگرفته از مقاله «زمینه‌های عمل صالح».
