رسالة فی تحقیق مسألة المشتق (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«رسالة فی
المشتق»، نوشته شیخ اعظم،
شیخ مرتضی انصاری ، از علمای بزرگ
شیعه در قرن سیزدهم هجری است. این کتاب، به
زبان عربی است و به بحثی جامع درباره
مشتق ،
مفهوم آن و ثمره دیدگاه‌های گوناگون درباره آن پرداخته است.
کتاب، متشکل از دو مقام و یک خاتمه است.
مؤلف، در آغاز، به بیان
مفهوم مشتق می‌پردازد و اینکه
مشتق عنوانی از عناوین ذات است و در وجود خارجی با آن متحد می‌باشد و ذات به حسب وضع در آن اخذ نشده، ولی برخی گمان کرده‌اند که ذات، در
مفهوم آن اخذ شده و این توهم باطل است و ادله‌ای نیز در رد این توهم ذکر می‌کند.
ایشان، سپس، به بیان فرق میان
مشتق و جامد می‌پردازد و می‌فرماید: در
مشتق، مبدا آن در خارج موجود است، ولی در جامد، مبدا آن در خارج موجود نیست، بلکه
عقل آن را انتزاع می‌کند. مانند حجریت که از حجر و شجریت که از شجر انتزاع می‌شود.
پس از آن، مرحوم شیخ، می‌فرماید: در این بحث (عدم اخذ ذات در
مفهوم)، میان انواع مشتقات، مانند
اسم فاعل ،
اسم مفعول ،
اسم زمان و
اسم مکان فرقی نیست و در
مفهوم هیچ یک، ذات اخذ نشده است.
شیخ انصاری، پس از آن، به این بحث می‌پردازد که آیا در صدق
مشتق، تلبس به مبدا، شرط است یا خیر؟
در خاتمه، می‌فرماید: ثمره نزاع در
مشتق، در اوقاف و نذور و... فراوان است؛ مثلا اگر کسی چیزی را وقف سکنه فلان آبادی بکند، چنانچه بگوییم:
مشتق،
حقیقت در چیزی است که در زمان اطلاق لفظ، متلبس به مبدا باشد نه آنچه مبدا از وی زایل شده، احکام خاص وقف آن چیز، در مورد کسی که پیش تر ساکن آن آبادی بوده، ولی در زمان اطلاق لفظ مزبور، سکونت از وی زایل گردیده، نمی‌شود و چنانچه بگوییم:
مشتق، برای اعم وضع شده،
احکام مزبور در حق وی جاری می‌گردد.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
