ذا (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ذا از
واژگان قرآن کریم به معنای
اسم اشاره است.
با آن به مفرد مذكر نزديک اشاره می‌شود.
ذا به معنای
اسم اشاره است.
با آن به مفرد مذكر نزديک اشاره می‌شود.
به مواردی از
ذا که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(هذا يَوْمُ لا يَنْطِقُونَ) (امروز روزى است كه سخن نمى‌گويند.)
«ذا» چون
هاء تنبیه بر آن داخل شود گويند: هذا.
(امروز، روز جدايى
حق از
باطل است كه شما و پيشينيان را در آن جمع كرده‌ايم.)
تثنيه آن در حال رفع، «ذان» و در نصب و جرّ، «ذين» است.
(ما ذا قالَ آنِفاً) (اين مرد اكنون چه گفت.)
«ذا» گاهى به معنى «الّذى» می‌آيد و آن در صورتى است كه بعد از «ما» و «من»
استفهام باشد،
يعنى
«ما الذى قالَ آنِفاً» و مثل
«مَنْ ذَا بِالدَّارِ» يعنى كيست آنكه در خانه است و گاهى «مَا ذَا» مجموعا به معنى استفهام می‌آيد.
(يَسْئَلُونَكَ ما ذا يُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ) (از تو مى‌پرسند: «چه چيز
انفاق كنند؟» بگو: «از مازاد نيازمندى خود.)
(يَسْئَلُونَكَ ما ذا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّباتُ) (از تو سؤال مى‌كنند چه چيزهايى براى آن‌ها
حلال شده است؟ بگو: «هر آن‌چه پاكيزه است، براى شما حلال گرديده»)
(وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ ما ذا أَنْزَلَ رَبُّكُمْ قالُوا أَساطِيرُ الْأَوَّلِينَ.) (و هنگامى كه به آن‌ها گفته شود:
پروردگار شما چه نازل كرده است؟ مى‌گويند: «اين‌ها افسانه‌هاى پيشينيان است.»)
احتمال دارد كه «ما» موصول و «ذا» صله آن باشد به معنى
«يَسْئَلُونَكَ أى الذى يُنْفِقُونَ» و احتمال دارد كه «ما ذا» مجموعا
اسم باشد به معنى
«اىّ شيء»، چنان‌كه
طبرسی در ذيل
آیه ۴ مائده گفته است.
(كيست كه در نزد او، جز به فرمانش
شفاعت كند.)
(مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً) (كيست كه به خدا
وام نيكو دهد.)
آياتی كه «ذا» ميان «مَنْ» و «الّذى»
واقع شده، ظاهرا «ذا» در معناى اولى خود است. طبرسى در ذيل
آيه دوم از
فرّاء نقل كرده: «ذا» صله «مَنْ» است و گفته‌اند معنى جمله آن است
«مَنْ هذا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ» و «ذا» مبتدا و «الّذى» خبر آن و هر دو خبر «مَنْ» است.
خلاصه تقدير آن:
«مَنْ هو الَّذي» يا
«مَنْ هذا الَّذي» است. «ذاک»
اسم اشاره است و با آن به متوسطِ در دورى اشاره می‌شود و كاف آن براى خطاب است.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «ذا»، ج۳، ص۱.
