دمع (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دَمْع (به فتح دال و سکون میم) از
واژگان قرآن کریم به معنای اشک چشم و جاری شدن اشک است.
دَمْع به معنای اشک چشم و جارى شدن اشک است.
مصدر و
اسم هر دو آمده است.
(تَرى أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ) (چشمان آنها را مى‌بينى كه از شوقِ حقيقتى كه دريافته‌اند اشک مى‌ريزد.)
(تَوَلَّوْا وَ أَعْيُنُهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ) (از نزد تو بازگشتند در حالى كه چشمانشان از اندوه اشكبار بود.)
فيض به معنى امتلاء و پر شدن و نيز به معنى جريان پس از پر شدن آمده است. چنان‌كه در
اقرب گفته.
در
مجمع ذيل آيه اوّل می‌گويد: «فَيْضُ الْعَيْنِ مِنَ الدَّمْعِ» پر شدن آن است از اشک
و در ذيل آية دوّم فرموده: فيض جارى شدن به سبب امتلا است.
على هذا اگر «
تَفِيضُ» را در دو آيه به معنى پر شدن بگيريم معنى چنين می‌شود: «مى‌بينى چشمشان از اشک پر می‌شود.»
و اگر به معنى جريان باشد معنى آن است: «مى‌بينى چشمشان اشک مى‌ريزد.»
ولى ترجمه تحت اللفظى آن است كه «چشمشان از اشک جارى می‌شود.» ممكن است اين تركيب مجازى باشد مثل «فَاضَ الْوَادِي» و «جَرَى الْمِيزَابُ» كه به معنى
آب از دره و آب از ناودان جارى شد است و اين تركيب قهرا براى مبالغه است گوئى چشم از كثرت اشک جارى است چنان‌كه
بیضاوی و
زمخشری گفته است.
در
کشّاف ذيل آيه اوّل می‌گويد: يعنى پر می‌شود از اشک تا جارى شود زيرا فيض پر شدن ظرف و ريختن از جوانب آن است
و در ذيل آيه دوّم می‌گويد: من بيانيّه است اين مثل «تَفِيضُ دَمْعاً» است و «مِنَ الدَّمْعِ» تميز است
و اين رساتر است از اين‌كه گفته شود: اشک جارى است زيرا گوئى چشم خودش اشک روان است.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «دمع»، ج۲، ص۳۵۸.
