دعای محمد (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در دنیا و آخرت مؤمنان را دعا می‌کند. در این مقاله آیات مرتبطبا دعای حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله معرفی می‌شوند.
خداوند، آموزش‌دهنده روش
دعا كردن به پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله:
۱. «قُلِ اللَّهُمَّ مالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشاءُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ بِيَدِكَ الْخَيْرُ إِنَّكَ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ؛
بگو: «بار الها! مالك حكومتها تويي، به هر كس بخواهي، حكومت مي‌بخشي، و از هر كس بخواهي، حكومت را مي‌گيري، هر كس را بخواهي، عزت مي‌دهي، و هر كه را بخواهي خوار مي‌كني. تمام خوبيها به دست توست، تو بر هر چيزي قادري.»
۲. «... وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّيانِي صَغِيراً؛
بالهاي تواضع خويش را در برابرشان از محبت و لطف فرود آر، و بگو پروردگارا همانگونه كه آنها مرا در كوچكي تربيت كردند مشمول رحمتشان قرارده »
۳. «وَ قُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لِي مِنْ لَدُنْكَ سُلْطاناً نَصِيراً؛
و بگو: پروردگارا! مرا (در هر كار) صادقانه وارد كن، و صادقانه خارج نما، و از سوي خود سلطان و ياوري براي من قرار ده.»
۴. «... وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِي عِلْماً؛
پس بلند مرتبه است خداوندي كه سلطان حق است، و نسبت به قرآن عجله مكن پيش از آن كه وحي آن بر تو تمام شود، و بگو پروردگارا علم مرا افزون كن!»
۵. «قُلْ رَبِّ إِمَّا تُرِيَنِّي ما يُوعَدُونَ رَبِّ فَلا تَجْعَلْنِي فِي الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ؛
بگو پروردگارا! اگر بخشي از عذابهائي را كه به آنها وعده داده شده به من
نشان دهي …پروردگارا! مرا (در اين عذابها) با قوم ستمگر قرار مده.»
۶. «وَ قُلْ رَبِّ أَعُوذُ بِكَ مِنْ هَمَزاتِ الشَّياطِينِ أَعُوذُ بِكَ رَبِّ أَنْ يَحْضُرُونِ؛
و بگو پروردگارا من از وسوسه هاي شياطين به تو پناه ميبرم.و از اينكه آنان نزد من حاضر شوند نيز به تو پناه ميبرم اي پروردگار!»
۷. «وَ قُلْ رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ وَ أَنْتَ خَيْرُ الرَّاحِمِينَ؛
و بگو پروردگارا! مرا ببخش و مشمول رحمتت قرار ده، و تو بهترين رحم كنندگاني. »
۸. «قُلِ اللَّهُمَّ فاطِرَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ عالِمَ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ أَنْتَ تَحْكُمُ بَيْنَ عِبادِكَ فِي ما كانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ؛
بگو: خداوندا! اي آنكه آفريننده آسمانها و زمين توئي، و آگاه از اسرار نهان و آشكار هستي! تو در ميان بندگانت در آنچه اختلاف داشتند داوري مي‌كني.»
۹. «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ وَ مِنْ شَرِّ غاسِقٍ إِذا وَقَبَ وَ مِنْ شَرِّ النَّفَّاثاتِ فِي الْعُقَدِ وَ مِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ؛
بگو پناه ميبرم به پروردگار سپيده صبح.از شر تمام آنچه آفريده است.و از شر هر موجود مزاحمي هنگامي كه وارد مي‌شود.و از شر آنها كه در گره ها مي‌دمند (و هر تصميمي را سست مي‌كنند). و از شر هر حسودي هنگامي كه حسد مي‌ورزد. »
۱۰. «قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ مَلِكِ النَّاسِ إِلهِ النَّاسِ مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ الَّذِي يُوَسْوِسُ فِي صُدُورِ النَّاسِ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ؛
بگو پناه ميبرم به پروردگار مردم.به مالك و حاكم مردم.به خدا و معبود مردماز شر وسواس خناس. كه در سينه هاي انسانها وسوسه مي‌كند.خواه از جن باشد يا از انسان!»
•••
انفاقهای خالصانه
مؤمنان، موجب دعاى پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله بر آنان:
«وَ مِنَ
الْأَعْرابِ ... وَ يَتَّخِذُ ما يُنْفِقُ قُرُباتٍ عِنْدَ اللَّهِ وَ صَلَواتِ الرَّسُولِ ...؛
گروه (ديگري) از
عربهاي باديه نشين ... آنچه را انفاق مي‌كنند مايه تقرب نزد خدا، و دعاهاي پيامبر ميدانند....»
••• دعاى پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله براى
بادیه‌نشینان انفاقگر مؤمن، مهم و ارزشمند از ديدگاه آنان:
«وَ مِنَ
الْأَعْرابِ مَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ يَتَّخِذُ ما يُنْفِقُ قُرُباتٍ عِنْدَ اللَّهِ وَ صَلَواتِ الرَّسُولِ ...؛
گروه (ديگري) از
عربهاي باديه نشين ايمان بخدا و روز رستاخيز دارند، و آنچه را انفاق مي‌كنند مايه تقرب نزد خدا، و دعاهاي پيامبر ميدانند....»
درخواست
امداد الهى براى
پیروزی در برابر
کافران، از دعاهاى پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله:
«آمَنَ الرَّسُولُ .... رَبَّنا ... أَنْتَ مَوْلانا فَانْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِينَ؛
پيامبر،
ايمان آورده است.... پروردگارا!... تو مولا و سرپرست مايي، پس ما را بر جمعيت كافران، پيروز گردان!»
توصيه خداوند به دعا كردن پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله براى زكات‌دهنده به هنگام دريافت آن:
«خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَيْهِمْ ...؛
از اموال آنها صدقه اي (زكات) بگير تا به وسيله آن آنها را پاك سازي و پرورش دهي، و به آنها (هنگام گرفتن زكات) دعا كن ....»
مراد از «خُذ من أموالهم صدقة» دستور به گرفتن
زکات مال از كسانى است كه مشمول نصاب زكات باشند.
دعاى پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله براى زكات‌دهندگان، موجب
آرامش روحى آنان:
«خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ؛
از اموال آنها صدقه اي (زكات) بگير تا به وسيله آن آنها را پاك سازي و پرورش دهي، و به آنها (هنگام گرفتن زكات) دعا كن كه دعاي تو مايه آرامش آنها است....»
بهره‌مندى از
نورانیّت كامل، از دعاهاى پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و مؤمنان در
بهشت:
«... يَوْمَ لا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ نُورُهُمْ يَسْعى بَيْنَ أَيْدِيهِمْ ... يَقُولُونَ رَبَّنا أَتْمِمْ لَنا نُورَنا ...؛
... در آن روزي كه خداوند پيامبر و كساني را كه با او
ايمان آوردند خوار نمي‌كند، اين در حالي است كه نور آنها از پيشاپيش آنها در حركت است...، و مي‌گويند پروردگارا! نور ما را كامل كن.....»
دعاى پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در
قیامت، موجب
مغفرت و آمرزش
اهل ایمان:
«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً عَسى رَبُّكُمْ أَنْ يُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ ... يَوْمَ لا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ ... يَقُولُونَ رَبَّنا أَتْمِمْ لَنا نُورَنا وَ اغْفِرْ لَنا ...؛
اي كساني كه
ايمان آورده ايد! توبه كنيد توبه خالصي، اميد است با اين كار پروردگارتان گناهانتان را ببخشد... در آن روزي كه خداوند پيامبر و كساني را كه با او
ايمان آوردند خوار نمي‌كند... و مي‌گويند پروردگارا! نور ما را كامل كن، و ما را ببخش ....»
••• مؤمنان راستين، در پى جلب دعاى پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله براى خويش:
«وَ مِنَ
الْأَعْرابِ مَنْ يُؤْمِنُ ... وَ يَتَّخِذُ ما يُنْفِقُ قُرُباتٍ عِنْدَ اللَّهِ وَ صَلَواتِ الرَّسُولِ أَلا إِنَّها قُرْبَةٌ لَهُمْ ...؛
گروه (ديگري) از
عربهاي باديه نشين ايمان دارند، ... و آنچه را انفاق مي‌كنند مايه تقرب نزد خدا، و دعاهاي پيامبر ميدانند، آگاه باشيد اينها مايه تقرب آنها است ....»
••• اجراى عمل به انگيزه جلب دعاى پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، عملى در راستاى
تقرّب به خداوند:
«وَ مِنَ
الْأَعْرابِ مَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ يَتَّخِذُ ما يُنْفِقُ قُرُباتٍ عِنْدَ اللَّهِ وَ صَلَواتِ الرَّسُولِ ...؛
گروه (ديگري) از
عربهاي باديه نشين ايمان بخدا و روز رستاخيز دارند، و آنچه را انفاق مي‌كنند مايه تقرب نزد خدا، و دعاهاي پيامبر ميدانند....»
پيامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله مأمور دعا و
نیایش به درگاه خدا، براى كسب
قدرت و توان در اجراى پيروزمندانه
رسالت خويش:
«وَ قُلْ رَبِّ أَدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنِي مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لِي مِنْ لَدُنْكَ سُلْطاناً نَصِيراً؛
و بگو: پروردگارا! مرا (در هر كار) صادقانه وارد كن، و صادقانه خارج نما، و از سوي خود سلطان و ياوري براي من قرار ده.»
مستجاب شدن دعاى پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در حق مؤمنان:
۱. «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ ... وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ ...؛
به (بركت) رحمت الهي، در برابر آنها ( مردم) نرم (و مهربان شدي)! ... و براي آنها آمرزش بطلب....»درخواست
استغفار از جانب پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله همواره از جانب خداوند به اجابت مى‌رسد زيرا به دستور خداوند است.
۲. «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِيُطاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِيماً؛
ما هيچ پيامبري را نفرستاديم، مگر به اين منظور كه به فرمان خدا، از وي اطاعت شود، و اگر اين مخالفان هنگامي كه به خود ستم مي‌كردند (و فرمانهاي خدا را زير پا مي‌گذاردند) به نزد تو مي‌آمدند و از خدا طلب آمرزش مي‌كردند و پيامبر هم براي آنها استغفار مي‌كرد خدا را توبه پذير و مهربان مي‌يافتند.»
۳. «يا أَيُّهَا النَّبِيُّ جاهِدِ الْكُفَّارَ وَ الْمُنافِقِينَ ... فَأَعْقَبَهُمْ نِفاقاً فِي قُلُوبِهِمْ ... اسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لا تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ إِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِينَ مَرَّةً فَلَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفاسِقِينَ؛
اي پيامبر! با كافران و منافقان جهاد كن... اين عمل (روح) نفاق را در دلهايشان تا روزي كه خدا را ملاقات كنند بر قرار ساخت... چه براي آنها استغفار كني و چه نكني، (حتي) اگر هفتاد بار براي آنها استغفار كني هرگز خداوند آنها را نمي‌آمرزد، چرا كه آنها خدا و پيامبرش را انكار كردند، و خداوند جمعيت فاسقان را هدايت نمي‌كند.» آيات ياد شده در مقام بيان اوصاف منافقان است. «ذلك» به امتناع مغفرت براى آنان اشاره دارد و «بأنّهم» در مقام بيان سبب منع مغفرت است، يعنى ممنوع شدن پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از استغفار براى منافقان از اين جهت نيست كه به استغفار آن حضرت اعتنا ندارد، بلكه از جهت قابليّت نداشتن منافقان -براى بهره‌مندى از استغفار پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله- است، زيرا
کفر آنان از حدّ گذشته است، چنان‌كه وصف آنان به فسق به همين معنا اشاره دارد: «واللّه لايهدى القوم الفاسقين».
از مفهوم آيه مى‌توان استفاده كرد كه استغفار پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در حق مؤمنان به اجابت مى‌رسد.
۴. «وَ لا تُصَلِّ عَلى أَحَدٍ مِنْهُمْ ماتَ أَبَداً وَ لا تَقُمْ عَلى قَبْرِهِ إِنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ ماتُوا وَ هُمْ فاسِقُونَ؛
بر هيچيك از آنها كه بميرد نماز نخوان، و بر كنار قبرش (براي دعا و طلب آمرزش) نايست چرا كه آنها به خدا و رسولش كافر شدند، و در حالي كه فاسق بودند از دنيا رفتند.» آيه در مقام نهى از دعا و حاضر شدن بر سر
قبر منافقان است كه از دنيا رفته‌اند و اين نهى به كفر و فسق آنان در حال مرگ تعليل شده است، و در آيه پيشين -استغفر لهم او لاتستغفر لهم ...- نيز علّت لغو بودن استغفار براى آنان كفر آنان بيان شده است؛ و نيز در آيه ۶
سوره منافقون، كفر و
فسق آنان علّت قبول نشدن استغفار حضرت درباره آنان بيان شده است؛ بنابراين، از مجموع آيات استفاده مى‌شود كه هر كس به علت استيلاى كفر بر
قلب او فاقد
ايمان باشد، به نجات و هدايت راهى ندارد و آيات ياد شده كاشف از لغو بودن طلب استغفار براى منافقان و دعا كردن سر قبر آنان است، و آيه مزبور اشاره دارد كه پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله بر مردگان مسلمان دعا مى‌كرده و سر قبر آنان براى دعا حاضر مى‌شده است.
از مطالب ياد شده، استفاده مى‌شود كه استغفار آن حضرت درباره مؤمنان به اجابت مى‌رسد.
۵. «... وَ صَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ؛
... و به آنها (هنگام گرفتن زكات) دعا كن كه دعاي تو مايه آرامش آنها است و خداوند شنوا و دانا است. »
۶. «... وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ ...؛
... و براي گناه خود و مردان و زنان با
ايمان استغفار كن....»
۷. «سَيَقُولُ لَكَ الْمُخَلَّفُونَ مِنَ
الْأَعْرابِ شَغَلَتْنا أَمْوالُنا وَ أَهْلُونا فَاسْتَغْفِرْ ...؛
به زودي متخلفان از
اعراب باديه نشين (عذرتراشي كرده) مي‌گويند: حفظ اموال و خانواده، ما را به خود مشغول داشت (و نتوانستيم در سفر حديبيه تو را همراهي كنيم) براي ما طلب آمرزش كن....»
۸. «يا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذا جاءَكَ الْمُؤْمِناتُ يُبايِعْنَكَ ... وَ اسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ ...؛
اي پيامبر هنگامي كه زنان مؤمن نزد تو آيند و با تو بيعت كنند ... و براي آنها از درگاه خداوند طلب آمرزش نما....»
۹. «وَ إِذا قِيلَ لَهُمْ تَعالَوْا يَسْتَغْفِرْ لَكُمْ رَسُولُ اللهِ ...؛
هنگامي كه به آنها گفته شود بيائيد تا رسول خدا براي شما استغفار كند....»
نهى شدن پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از دعا كردن براى
منافقان، پس از
جنگ تبوک:
«فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلافَ رَسُولِ اللَّهِ ... وَ لا تُصَلِّ عَلى أَحَدٍ مِنْهُمْ ماتَ أَبَداً وَ لا تَقُمْ عَلى قَبْرِهِ ...؛
تخلف جويان (از جنگ تبوك) از مخالفت با رسول خدا (صلي‌اللّه‌عليه‌وآله و سلّم) خوشحال شدند ... بر هيچيك از آنها كه بميرد نماز نخوان، و بر كنار قبرش (براي دعا و طلب آمرزش) نايست ....»
آيات، مربوط به تخلّف گروهى از منافقان از شركت در
غزوه تبوك است.
پيامبراكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله مأمور دعا براى طلب
علم:
«وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِي عِلْماً؛
پس بلند مرتبه است خداوندي كه سلطان حق است، و نسبت به قرآن عجله مكن پيش از آن كه وحي آن بر تو تمام شود، و بگو پروردگارا علم مرا افزون كن!»
دعاى پيامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله مايه تقرّب
انسان به خدا و زمينه‌ساز جلب
رحمت و
غفران الهى:
۱. «وَ مِنَ
الْأَعْرابِ مَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ يَتَّخِذُ ما يُنْفِقُ قُرُباتٍ عِنْدَ اللَّهِ وَ صَلَواتِ الرَّسُولِ أَلا إِنَّها قُرْبَةٌ لَهُمْ سَيُدْخِلُهُمُ اللَّهُ فِي رَحْمَتِهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛
گروه (ديگري) از
عربهاي باديه نشين ايمان بخدا و روز رستاخيز دارند، و آنچه را انفاق مي‌كنند مايه تقرب نزد خدا، و دعاهاي پيامبر ميدانند، آگاه باشيد اينها مايه تقرب آنها است، خداوند به زودي آنانرا در رحمت خود وارد خواهد ساخت، چرا كه خداوند آمرزنده و مهربان است.»
۲. «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِذا كانُوا مَعَهُ عَلى أَمْرٍ جامِعٍ لَمْ يَذْهَبُوا حَتَّى يَسْتَأْذِنُوهُ ... وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمُ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛
مؤمنان واقعي كساني هستند كه
ايمان به خدا و رسولش آورده اند و هنگامي كه در كار مهمي با او باشند بدون اجازه او بجائي نمي‌روند... و براي آنها استغفار كن كه خداوند غفور و رحيم است. »
استغفار محمد (قرآن).
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲۶، ص۳۲۰، برگرفته از مقاله «دعای محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله».
