• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خواجه‌محمد پارسا

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



پارسا، خواجه محمد، عارف سده هشتم می‌باشد.




ابوالفتح محمد بن محمد بن محمود حافظی بخاری، ملقب به پارسا، در حدود ۷۵۶، در خاندانی که از ائمه و بزرگان بخارا بودند، به دنیا آمد.



نسبش را به عبداللّه بن جعفر طیّار ، برادرزاده امام علی علیه‌السلام، رسانده‌اند.
[۱] محمد بن محمد پارسا، قدسیه: کلمات بهاءالدین نقشبند، ج۱، ص۶۵ـ۶۶، چاپ احمد طاهری عراقی، تهران ۱۳۵۴ ش.
[۲] اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین،ج ۲، ستون ۱۸۳، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۶، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.




وی از آغاز جوانی، مانند پدر و عمویش، به طریقت نقشبندیّه  درآمد و در این طریقت ، دومین جانشین بهاءالدینِ نقشبند شد و شاخه پارسائیه در طریقت نقشبندیّه به او منسوب است.
[۳] محمد بن محمد پارسا، ج۱، ص۶۶ـ۶۷، قدسیه: کلمات بهاءالدین نقشبند، چاپ احمد طاهری عراقی، تهران ۱۳۵۴ ش.




به روایتی ، لقب «پارسا» را بهاءالدین به وی داده است.
[۴] علی بن حسین فخرالدین صفی، رشحات عین الحیات، ج۱، ص۱۰۱ـ۱۰۲، چاپ علی اصغر معینیان، تهران ۱۳۵۶ ش.

همچنین درباره عظمت مقام معنوی وی، از بهاءالدین سخنانی نقل شده است.
[۵] عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۳۹۷، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.




نورالدین عبدالرحمان جامی نیز که در پنج سالگی به همراه پدرش با او ملاقات کرده بود، او را بسیار ستوده و خود را مرهون توجهات وی دانسته است.
[۶] عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۳۹۷ـ ۳۹۸، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.




ظاهراً عنوان «خواجه» به سبب انتساب پارسا به سلسله خواجگان به وی داده شده است.
[۷] علی بن حسین فخرالدین صفی، رشحات عین الحیات، ج۱، ص۱۰۱، چاپ علی اصغر معینیان، تهران ۱۳۵۶ ش.
[۸] محمد بن محمد پارسا، قدسیه: کلمات بهاءالدین نقشبند، ج۱، ص۹، چاپ احمد طاهری عراقی، تهران ۱۳۵۴ ش.




خواجه پارسا دو بار به حج رفت، بار نخست همراه مرشد خود، بهاءالدین نقشبند، بود و بار دوم پس از انجام مراسم حج بیمار شد و در ۲۴ ذیحجه ۸۲۲ در مدینه درگذشت.
شمس الدین محمد فَناری (متوفی ۸۳۴) و اهل مدینه بر وی نماز گزاردند و او را در جوار قبر عباس ، عموی پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، در بقیع دفن کردند.
زین الدین خوافی (متوفی ۸۳۸) نیز سنگ قبر او را از مصر آورد.
[۹] عبدالرحمان بن احمد جامی، ج۱، ص۳۹۷، نفحات الانس، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
[۱۰] غیاث الدین بن همام الدین خواندمیر، تاریخ حبیب السیر، ج۴، ص۵، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۵۳ ش.
[۱۱] علی بن حسین فخرالدین صفی، رشحات عین الحیات، ج۱، ص۱۰۲، چاپ علی اصغر معینیان، تهران ۱۳۵۶ ش.
[۱۲] علی بن حسین فخرالدین صفی، رشحات عین الحیات، ج۱، ص۱۱۰ـ۱۱۱، چاپ علی اصغر معینیان، تهران ۱۳۵۶ ش.




درباره مقام علمی و روحانی خواجه پارسا و نیز نفوذ کلام او در امرای زمان، سخنان بسیاری نقل شده است، از جمله گفته‌اند که نفوذ کلام سلسله نقشبندیّه در حکومت‌های وقت، از وی آغاز شده است.
[۱۳] علی بن حسین فخرالدین صفی، رشحات عین الحیات، ج۱، ص۱۰۶ـ۱۰۹، چاپ علی اصغر معینیان، تهران ۱۳۵۶ ش.
[۱۴] عبیدالله بن محمود احرار، «سخنان عبیدالله احرار»، ج۱، ص۱۹۳ـ۱۹۴، در مجموعه رسائل نقشبندیه، نسخه خطی کتابخانه دانشگاه تهران، ش ۸۶۳۲، رساله ۱.


۸.۱ - نظر عبدالرزاق کرمانی


عبدالرزاق کرمانی در تذکره در مناقب شاه نعمت الله ولی از او در زمره « کُمَّلِ » زمان نام برده است.
[۱۵] عبدالرزاق کرمانی، تذکره در مناقب حضرت شاه نعمة الله ولی، ج۱، ص۱۶۴، در مجموعه در ترجمه احوال شاه نعمت الله ولی کرمانی، چاپ ژان او بن، تهران ۱۳۳۵ ش.


۸.۲ - نظر ابن ترکه


صائن الدین علی بن محمد تُرْکه اصفهانی (متوفی ۸۳۵) در نامه شکوائیه به شاهرخ تیموری ، اعمال و کتب خواجه پارسا را در برائت خود شاهد آورده است.
[۱۶] علی بن محمد ترکه اصفهانی، چهارده رساله فارسی، ج۱، ص۱۷، چاپ علی موسوی بهبهانی و ابراهیم دیباجی، تهران ۱۳۵۱ ش.
[۱۷] علی بن محمد ترکه اصفهانی، چهارده رساله فارسی، چاپ علی موسوی بهبهانی و ابراهیم دیباجی، تهران ۱۳۵۱ ش.
[۱۸] علی بن محمد ترکه اصفهانی، چهارده رساله فارسی، ج۱، ص۱۸۷، چاپ علی موسوی بهبهانی و ابراهیم دیباجی، تهران ۱۳۵۱ ش.




خواجه پارسا مریدانی داشت که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: بونصرمحمد پارسا 
[۱۹] محمد بن محمد پارسا: رساله قدسیّه، ادامه مقاله، بخش پارسائیه، چاپ ملک محمد اقبال، راولپندی ۱۳۵۴ ش،
 فرزند و جانشین وی؛ ابوالقاسم بخاری صاحب رساله بهائیه در مقامات نقشبندیّه؛ احمد بن محمود معروف به معین الفقراء، مؤلف تاریخ ملازاده؛ و علاءالدین غُجدوانی.
[۲۰] محمد بن محمد پارسا: رساله قدسیّه، ج۱، ص۲۲، چاپ ملک محمد اقبال، راولپندی ۱۳۵۴ ش.




خواجه پارسا آغاز کننده شیوه علمی و تحقیقی در طریقت نقشبندیّه بود.
[۲۱] احمد طاهری عراقی، «نقشی از نقشبندیان»، ج۱، ص۲۷۸، در جشن نامه محمّد پروین گنابادی: سی ودوگفتار در ایران شناسی به پاس پنجاه سال خدمات فرهنگی، چاپ محسن ابوالقاسمی، تهران (۱۳۵۴ ش).




آثار او عبارت است از:
۱) فصل الخطاب لِوَصل الاحباب الفارق بین الخطاء و الصواب، به فارسی ، در هشت باب در شرح مقامات و احوال عرفانی .

۱۱.۱ - کتاب فصل‌الخطاب


در این کتاب ــ که مهم‌ترین اثر اوست ــ وی مناقب ائمه شیعه علیهم‌السلام را ذکر کرده ولی مطالبی نیز برخلاف عقاید شیعه آورده است.
[۲۲] احمد منزوی، فهرست نسخه های خطّی فارسی، ج۲، ص۱۲۹۹، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
[۲۳] غیاث الدین بن همام الدین خواندمیر، تاریخ حبیب السیر، ج۴، ص۵، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۵۳ ش.
[۲۴] محمد بن محمد پارسا، قدسیه: کلمات بهاءالدین نقشبند، ج۱، ص۷۰، چاپ احمد طاهری عراقی، تهران ۱۳۵۴ ش.

خواجه سلیمان قندوزی نقشبندی در کتاب ینابیع المودة، بخش شرح احوال امامان شیعه را از این کتاب ترجمه کرده است.
خواجه احمد فانی شیرازی معروف به دهدار، نویسنده و شاعر سده دهم، بر این کتاب حاشیه نوشته است.
[۲۶] سعید نفیسی، تاریخ نظم ونثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، ج۱، ص۶۵۶، تهران ۱۳۶۳ ش.

جامی نیز فصلی از کتاب مناسک حج خود را از فصل‌الخطاب گرفته است.
[۲۷] عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، صسیزده، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.


۱۱.۲ - آثار دیگر


۲) قدسیه، مجموعه‌ای است فارسی از سخنان بهاءالدین نقشبند که پارسا آن را به تشویق داماد و جانشین بهاءالدین نقشبند، علاءالدین محمدعطار، همراه با شرحی بر آن، نوشته است
[۲۸] محمد بن محمد پارسا، قدسیه: کلمات بهاءالدین نقشبند، ج۱، ص۷۷ـ۷۹، چاپ احمد طاهری عراقی، تهران ۱۳۵۴ ش.

۳) شرح فصوص الحکم ابن عربی به فارسی.
برخی در صحت انتساب این اثر به خواجه پارسا شک کرده‌اند.
[۲۹] جلیل مسگرنژاد، «بررسی شروح فارسی فصوص الحکم و تأمل در صحّت انتساب شروح به شارحین»، ج۱، ص۵۶ ـ۵۷، معارف، دوره ۸، ش ۲ (مرداد ـ آبان ۱۳۷۰).

این کتاب در ۱۳۶۶ ش به چاپ رسیده است.
۴) تحقیقات، کتابی در عرفان ، اخلاق و آداب سلوک به فارسی که خواجه محمد زاهد کابلی آن را به باب‌هایی تقسیم کرده است.
[۳۰] احمد منزوی، فهرست نسخه های خطّی فارسی، ج۲، ص۱۰۷۷، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
[۳۱] اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۲، ستون ۱۸۳، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۶، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.

این کتاب با نام تحفة‌السالکین در دهلی به چاپ رسیده است.
۵) انیس‌الطالبین و عُدَّة‌السالکین، منظومه‌ای است فارسی در شرح مقامات بهاءالدین نقشبند در چهارقسم و ۶۰۰، ۲ بیت.
[۳۲] محمدتقی دانش پژوه، فهرست میکروفیلمهای کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۱، ص۵۶۵، ج ۱، تهران ۱۳۴۸ ش.

۶) عقاید، که در برخی منابع نام آن عقاید فرق اسلامی آمده است.
این کتاب تحریری از مسئله ۵۶ رساله سوادالاعظم اثر ابوالقاسم اسحاق بن محمدحکیم سمرقندی (متوفی ۳۴۲) است.
خواجه پارسا بر اساس این مسئله، رساله عقاید را تألیف کرده است
[۳۳] احمد طاهری عراقی، «(درباره) ترجمه السوادالاعظم»، ص ۳۷۵ـ۳۷۶، راهنمای کتاب، سال ۱۴، ش ۴ـ۶ (تیرـ شهریور۱۳۵۰ ش)
[۳۴] سعید نفیسی، تاریخ نظم ونثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، ج۲، ص۷۱۶، تهران ۱۳۶۳ ش.


۱۱.۳ - تفسیر قرآن


خواجه پارسا برخی از سوره های قرآن کریم را نیز، به فارسی، تفسیر کرده است، از جمله سوره‌های مُلک تا نَبَأ
[۳۵] احمد منزوی، فهرست نسخه های خطّی فارسی، ج۱، ص۱۹، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
[۳۶] مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، ج ۱، ستون ۴۴۷، بیروت ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰.
[۳۷] ، اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۲، ستون ۱۸۳، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۶، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
فاتحه
[۳۸] محمداختر چیمه، «شخصیت عرفانی و علمی خواجه محمد پارسای نقشبندی بخاری»، ج۱، ص۴۷۸، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، سال ۱۰، ش ۳، (پاییز ۱۳۵۳).
قدر ، بَیّنه ، زلزال ، عادیات ، قارِعَة ، تکاثر ، عصر و هُمَزَه
[۳۹] محمدتقی دانش پژوه، فهرست میکروفیلمهای کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۱، ص۵۴، ج ۱، تهران ۱۳۴۸ ش.
و یس .
[۴۰] محمداختر چیمه، «شخصیت عرفانی و علمی خواجه محمد پارسای نقشبندی بخاری»، ج۱، ص۴۹۷، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، سال ۱۰، ش ۳، (پاییز ۱۳۵۳).


۱۱.۴ - آثار منسوب


آثار منسوب به خواجه پارسا عبارت است از: آداب السالکین؛ الارَبَعون حدیثاً؛ جامع الکَلِم؛ رساله در ذکر ۷۲ فرقه اسلام ؛ رسالةٌ فی طریق ذکرالخفی ؛
رساله در باب قصیده ابن فارض ؛ رمزالاَقطاب؛ رساله در تحقیق زمان و مکان که گزیده‌ای است از فصل‌الخطاب ؛ سخن راست، رباعیات خواجه محمدپارسا، که جامی برآن شرح نوشته است؛ الفصول الستّه در حدیث ؛ کشفیه؛ رساله محبوبیه در مناقب بهاءالدین نقشبند؛ مسأله خلق‌الافعال؛ مسلک‌العارفین در مناقب بهاءالدین نقشبند و طریقت او؛ مناسک حج؛ و منطق‌الطیر.
[۴۱] محمد بن محمد پارسا، ج۱، ص۷۳ـ۷۴، قدسیه: کلمات بهاءالدین نقشبند، چاپ احمد طاهری عراقی، تهران ۱۳۵۴ ش.
[۴۲] محمد بن محمد پارسا: رساله قدسیّه، چاپ ملک محمد اقبال، ج۱، ص۲۷ـ ۳۸، راولپندی ۱۳۵۴ ش.
[۴۳] محمداختر چیمه، «شخصیت عرفانی و علمی خواجه محمد پارسای نقشبندی بخاری»، ج۱، ص۴۸۳ـ۵۰۰، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، سال ۱۰، ش ۳، (پاییز ۱۳۵۳).




(۱) عبیدالله بن محمود احرار، «سخنان عبیدالله احرار»، در مجموعه رسائل نقشبندیه، نسخه خطی کتابخانه دانشگاه تهران، ش ۸۶۳۲، رساله ۱.
(۲) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۲، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۶، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۳) محمد بن محمد پارسا، قدسیه: کلمات بهاءالدین نقشبند، چاپ احمد طاهری عراقی، تهران ۱۳۵۴ ش.
(۴) محمد بن محمد پارسا،  قدسیّه، چاپ ملک محمد اقبال، راولپندی ۱۳۵۴ ش.
(۵) علی بن محمد ترکه اصفهانی، چهارده رساله فارسی، چاپ علی موسوی بهبهانی و ابراهیم دیباجی، تهران ۱۳۵۱ ش.
(۶) عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
(۷) محمداختر چیمه، «شخصیت عرفانی و علمی خواجه محمد پارسای نقشبندی بخاری»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، سال ۱۰، ش ۳، (پاییز ۱۳۵۳).
(۸) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، بیروت ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰.
(۹) غیاث الدین بن همام الدین خواندمیر، تاریخ حبیب السیر، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۵۳ ش.
(۱۰) محمدتقی دانش پژوه، فهرست میکروفیلمهای کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج ۱، تهران ۱۳۴۸ ش.
(۱۱) احمد طاهری عراقی، «(درباره) ترجمه السوادالاعظم»، راهنمای کتاب، سال ۱۴، ش ۴ـ۶ (تیرـ شهریور۱۳۵۰ ش).
(۱۲) احمد طاهری عراقی، «نقشی از نقشبندیان»، در جشن نامه محمّد پروین گنابادی: سی ودوگفتار در ایران شناسی به پاس پنجاه سال خدمات فرهنگی، چاپ محسن ابوالقاسمی، تهران (۱۳۵۴ ش).
(۱۳) عبدالرزاق کرمانی، تذکره در مناقب حضرت شاه نعمة الله ولی، در مجموعه در ترجمه احوال شاه نعمت الله ولی کرمانی، چاپ ژان او بن، تهران ۱۳۳۵ ش.
(۱۴) علی بن حسین فخرالدین صفی، رشحات عین الحیات، چاپ علی اصغر معینیان، تهران ۱۳۵۶ ش.
(۱۵) سلیمان بن ابراهیم قندوزی، ینابیع المودّة لذوی القربی، چاپ سیدعلی جمال اشرف حسینی، قم ۱۴۱۶.
(۱۶) جلیل مسگرنژاد، «بررسی شروح فارسی فصوص الحکم و تأمل در صحّت انتساب شروح به شارحین»، معارف، دوره ۸، ش ۲ (مرداد ـ آبان ۱۳۷۰).
(۱۷) احمد منزوی، فهرست نسخه های خطّی فارسی، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
(۱۸) سعید نفیسی، تاریخ نظم ونثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، تهران ۱۳۶۳ ش.


 
۱. محمد بن محمد پارسا، قدسیه: کلمات بهاءالدین نقشبند، ج۱، ص۶۵ـ۶۶، چاپ احمد طاهری عراقی، تهران ۱۳۵۴ ش.
۲. اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین،ج ۲، ستون ۱۸۳، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۶، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۳. محمد بن محمد پارسا، ج۱، ص۶۶ـ۶۷، قدسیه: کلمات بهاءالدین نقشبند، چاپ احمد طاهری عراقی، تهران ۱۳۵۴ ش.
۴. علی بن حسین فخرالدین صفی، رشحات عین الحیات، ج۱، ص۱۰۱ـ۱۰۲، چاپ علی اصغر معینیان، تهران ۱۳۵۶ ش.
۵. عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۳۹۷، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
۶. عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، ص۳۹۷ـ ۳۹۸، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
۷. علی بن حسین فخرالدین صفی، رشحات عین الحیات، ج۱، ص۱۰۱، چاپ علی اصغر معینیان، تهران ۱۳۵۶ ش.
۸. محمد بن محمد پارسا، قدسیه: کلمات بهاءالدین نقشبند، ج۱، ص۹، چاپ احمد طاهری عراقی، تهران ۱۳۵۴ ش.
۹. عبدالرحمان بن احمد جامی، ج۱، ص۳۹۷، نفحات الانس، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
۱۰. غیاث الدین بن همام الدین خواندمیر، تاریخ حبیب السیر، ج۴، ص۵، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۵۳ ش.
۱۱. علی بن حسین فخرالدین صفی، رشحات عین الحیات، ج۱، ص۱۰۲، چاپ علی اصغر معینیان، تهران ۱۳۵۶ ش.
۱۲. علی بن حسین فخرالدین صفی، رشحات عین الحیات، ج۱، ص۱۱۰ـ۱۱۱، چاپ علی اصغر معینیان، تهران ۱۳۵۶ ش.
۱۳. علی بن حسین فخرالدین صفی، رشحات عین الحیات، ج۱، ص۱۰۶ـ۱۰۹، چاپ علی اصغر معینیان، تهران ۱۳۵۶ ش.
۱۴. عبیدالله بن محمود احرار، «سخنان عبیدالله احرار»، ج۱، ص۱۹۳ـ۱۹۴، در مجموعه رسائل نقشبندیه، نسخه خطی کتابخانه دانشگاه تهران، ش ۸۶۳۲، رساله ۱.
۱۵. عبدالرزاق کرمانی، تذکره در مناقب حضرت شاه نعمة الله ولی، ج۱، ص۱۶۴، در مجموعه در ترجمه احوال شاه نعمت الله ولی کرمانی، چاپ ژان او بن، تهران ۱۳۳۵ ش.
۱۶. علی بن محمد ترکه اصفهانی، چهارده رساله فارسی، ج۱، ص۱۷، چاپ علی موسوی بهبهانی و ابراهیم دیباجی، تهران ۱۳۵۱ ش.
۱۷. علی بن محمد ترکه اصفهانی، چهارده رساله فارسی، چاپ علی موسوی بهبهانی و ابراهیم دیباجی، تهران ۱۳۵۱ ش.
۱۸. علی بن محمد ترکه اصفهانی، چهارده رساله فارسی، ج۱، ص۱۸۷، چاپ علی موسوی بهبهانی و ابراهیم دیباجی، تهران ۱۳۵۱ ش.
۱۹. محمد بن محمد پارسا: رساله قدسیّه، ادامه مقاله، بخش پارسائیه، چاپ ملک محمد اقبال، راولپندی ۱۳۵۴ ش،
۲۰. محمد بن محمد پارسا: رساله قدسیّه، ج۱، ص۲۲، چاپ ملک محمد اقبال، راولپندی ۱۳۵۴ ش.
۲۱. احمد طاهری عراقی، «نقشی از نقشبندیان»، ج۱، ص۲۷۸، در جشن نامه محمّد پروین گنابادی: سی ودوگفتار در ایران شناسی به پاس پنجاه سال خدمات فرهنگی، چاپ محسن ابوالقاسمی، تهران (۱۳۵۴ ش).
۲۲. احمد منزوی، فهرست نسخه های خطّی فارسی، ج۲، ص۱۲۹۹، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
۲۳. غیاث الدین بن همام الدین خواندمیر، تاریخ حبیب السیر، ج۴، ص۵، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۵۳ ش.
۲۴. محمد بن محمد پارسا، قدسیه: کلمات بهاءالدین نقشبند، ج۱، ص۷۰، چاپ احمد طاهری عراقی، تهران ۱۳۵۴ ش.
۲۵. سلیمان بن ابراهیم قندوزی، ینابیع المودّة لذوی القربی، ج۳، ص۱۳۷۱۷۴، چاپ سیدعلی جمال اشرف حسینی، قم ۱۴۱۶.    
۲۶. سعید نفیسی، تاریخ نظم ونثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، ج۱، ص۶۵۶، تهران ۱۳۶۳ ش.
۲۷. عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس، ج۱، صسیزده، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۷۰ ش.
۲۸. محمد بن محمد پارسا، قدسیه: کلمات بهاءالدین نقشبند، ج۱، ص۷۷ـ۷۹، چاپ احمد طاهری عراقی، تهران ۱۳۵۴ ش.
۲۹. جلیل مسگرنژاد، «بررسی شروح فارسی فصوص الحکم و تأمل در صحّت انتساب شروح به شارحین»، ج۱، ص۵۶ ـ۵۷، معارف، دوره ۸، ش ۲ (مرداد ـ آبان ۱۳۷۰).
۳۰. احمد منزوی، فهرست نسخه های خطّی فارسی، ج۲، ص۱۰۷۷، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
۳۱. اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۲، ستون ۱۸۳، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۶، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۳۲. محمدتقی دانش پژوه، فهرست میکروفیلمهای کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۱، ص۵۶۵، ج ۱، تهران ۱۳۴۸ ش.
۳۳. احمد طاهری عراقی، «(درباره) ترجمه السوادالاعظم»، ص ۳۷۵ـ۳۷۶، راهنمای کتاب، سال ۱۴، ش ۴ـ۶ (تیرـ شهریور۱۳۵۰ ش)
۳۴. سعید نفیسی، تاریخ نظم ونثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، ج۲، ص۷۱۶، تهران ۱۳۶۳ ش.
۳۵. احمد منزوی، فهرست نسخه های خطّی فارسی، ج۱، ص۱۹، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
۳۶. مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب والفنون، ج ۱، ستون ۴۴۷، بیروت ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰.
۳۷. ، اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۲، ستون ۱۸۳، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۶، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۳۸. محمداختر چیمه، «شخصیت عرفانی و علمی خواجه محمد پارسای نقشبندی بخاری»، ج۱، ص۴۷۸، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، سال ۱۰، ش ۳، (پاییز ۱۳۵۳).
۳۹. محمدتقی دانش پژوه، فهرست میکروفیلمهای کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۱، ص۵۴، ج ۱، تهران ۱۳۴۸ ش.
۴۰. محمداختر چیمه، «شخصیت عرفانی و علمی خواجه محمد پارسای نقشبندی بخاری»، ج۱، ص۴۹۷، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، سال ۱۰، ش ۳، (پاییز ۱۳۵۳).
۴۱. محمد بن محمد پارسا، ج۱، ص۷۳ـ۷۴، قدسیه: کلمات بهاءالدین نقشبند، چاپ احمد طاهری عراقی، تهران ۱۳۵۴ ش.
۴۲. محمد بن محمد پارسا: رساله قدسیّه، چاپ ملک محمد اقبال، ج۱، ص۲۷ـ ۳۸، راولپندی ۱۳۵۴ ش.
۴۳. محمداختر چیمه، «شخصیت عرفانی و علمی خواجه محمد پارسای نقشبندی بخاری»، ج۱، ص۴۸۳ـ۵۰۰، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، سال ۱۰، ش ۳، (پاییز ۱۳۵۳).



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خواجه‌محمد پارسا»، شماره۲۵۸۸.    






جعبه ابزار