• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خاندان عدل

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



حاج سیدحسین شام غازانی ملقب به عدل‌الملک از سادات حسینی تبریز و در عصر خود از اعیان فاضل به حساب می‌آمد، ‌ فرزند بزرگ او حاج میرزا مسعودخان پس از فوت پدر ملقب به لقب عدل‌الملک گردید. وی از متشخصین تبریز بود و مدتی روزنامه ناصری را منتشر می‌نمود.
[۱] مجتهدی، مهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ص۲۰۷، به کوشش غلام‌رضا طباطبایی مجد، تبریز، زرین، چاپ دوم، ۱۳۷۹.
چندین نفر از فرزندان این خانواده توانسته‌اند، به قله‌های موفقیت‌های سیاسی و علمی ‌دست یازند. در این نوشتار به معرفی چند تن از این افراد پرداخته خواهد شد.



مصطفی عدل معروف به منصورالسلطنه، فرزند حاج ابراهیم خلیل در ۱۲۶۱ (ه. ش) در تبریز تولد یافت. پدرش از سرشناسان و بزرگان تبریز بود که به شغل قضاوت اشتغال داشت.
[۲] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی ‌معاصر ایران، ج۲، ص۹۹۵، تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم، چاپ ۱، ۱۳۸۰.
مصطفی عدل تحصیلات ابتدایی و مقدماتی خود را در تبریز و زیر نظر معلمین خصوصی به پایان رسانید و به علت استعداد و هوش ذاتی در مدت کوتاهی توانست زبان فارسی و ادبیات عرب را فرا گیرد. سپس در سن شانزده سالگی عازم مصر شد و دوره‌ متوسطه را در آن‌جا گذرانید و از ادیبان عربی‌دان ایران محسوب می‌گردد.
[۳] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی ‌معاصر ایران، ج۲، ص۹۹۵، تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم، چاپ ۱، ۱۳۸۰.
مصطفی عدل بعد از آن در پاریس و در رشته‌ حقوق مدرک‌ لیسانس گرفت.

۱.۱ - مشاغل

در سال ۱۲۸۲ (ه. ش) به ایران بازگشت و در وزارت امور خارجه استخدام شد و اولین مأموریت او نایب دومی ‌سفارت ایران در مصر بود. که وی در ضمن انجام این مأموریت به عنوان طلبه وارد دانشگاه الازهر مصر شد و به فراگیری حقوق اسلامی‌ پرداخت.
[۴] عاقلی، باقر، ‌زندگی‌نامه و شرح حال وزرای امور خارجه، ص۳۰۲-۳۰۳، تهران، ‌انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول، ۱۳۷۹.
بعد با سمت نایب دوم مأمور تفلیس گردید
[۵] مرسلوند، حسن، زندگی‌نامه رجال و مشاهیر ایران (۱۲۹۹-۱۳۲۰ه. ش)، ج۴، ص۳۱۵، تهران، انتشارات الهام، چاپ اول، ۱۳۶۹.
و چندی در آن‌جا انجام وظیفه کرد تا سرانجام به تهران احضار شد و معاونت دارالترجمه وزارت امور خارجه را به او سپردند.
وی مدتی به عنوان کفیل وزارت امور خارجه دولت محمود جم فعالیت نمود.
[۶] عاقلی، باقر، ‌زندگی‌نامه و شرح حال وزرای امور خارجه، ص۳۰۳، تهران، ‌انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول، ۱۳۷۹.

در ۱۲۸۶ (ه. ش) به وزارت عدلیه انتقال یافت و سمت قضایی گرفت و کتابی تحت عنوان حقوق اساسی نوشت و به استادی مدرسه‌ علوم سیاسی برگزیده شد. منصورالسلطنه در جریان لغو کاپیتولاسیون در دولت صصمام‌السلطنه، یکی از اعضای هیئتی بود که برای بررسی و تنظیم قوانین جدید انتخاب شدند.
[۷] عاقلی، باقر، نخست‌وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۲۳۹، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ ۲، ۱۳۷۴.
عدل در وزارت عدلیه مراحل ترقی را پیمود و به معاونت آن وزارت‌خانه رسید.
[۸] معین، محمد، فرهنگ فارسی، ج۵، ص۱۱۶۴، تهران، امیرکبیر، چاپ نهم، ۱۳۷۵.
در کودتای ۱۲۹۹ (ه. ش) در کابینه‌ صد روزه‌ سید ضیاءالدین طباطبایی به کفالت وزارت عدلیه منصوب شد.
[۹] مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۱، ص۲۶۳، تهران، انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۷۴.
در این هنگام سید ضیاء قصد داشت، تعداد زیادی از بازداشت‌شدگان جریان کودتا را در سیستم قضایی وی به اعدام محکوم نماید.
[۱۰] مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۱، ص۳۲۱، تهران، انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۷۴.
در این سمت قوانین مهمی ‌مانند قانون ثبت اسناد و قانون مرور زمان را تهیه و به تصویب رسانیده، مورد اجرا قرارداد؛
[۱۱] مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۱، ص۳۵۵، تهران، انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۷۴.
ولی پس از سقوط کابینه‌ سید ضیاءالدین، مدتی بیکار ماند. بعد از مدتی به عنوان کفیل وزارت عدلیه در دولت میرزا حسن‌خان مستوفی معرفی و مشغول به کار گشت.
[۱۲] مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۴، ص۱۰۳، تهران، انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۷۴.
مدتی به تدریس در مدرسه‌ عالی حقوق پرداخت. در تشکیلات نوین عدلیه که در سال ۱۳۰۶ علی‌اکبر داور بنیاد نهاد، عدل به خدمات قضایی دعوت شد و با رتبه‌ ۹ قضایی مدیر کل تهیه قوانین و احصائیه شد و در تهیه و تصویب قوانین مهمی‌ که در آن تاریخ ضرورت کامل داشت، تلاش بسیار نمود و قریب ۸ سال در این سمت باقی و برقرار بود.
[۱۳] عاقلی، باقر، ‌زندگی‌نامه و شرح حال وزرای امور خارجه، ص۳۰۳، تهران، ‌انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول، ۱۳۷۹.



در سال ۱۳۱۳ (ه. ش) دولت عراق درباره اختلافات مرزی و شط‌ العرب به جامعه ملل شکایت کرد و هیئتی به ریاست باقر کاظمی ‌وزیر امور خارجه برای دفاع از حقوق ایران به سازمان ملل رفت. سید مصطفی‌خان عدل مدیر کل قوانین وزارت دادگستری از اعضای برجسته این کمیسیون بود.
[۱۴] عاقلی، باقر، ‌زندگی‌نامه و شرح حال وزرای امور خارجه، ص۳۰۴، تهران، ‌انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول، ۱۳۷۹.



در سال ۱۳۱۴ (ه. ش) از وزارت عدلیه به وزارت امور خارجه انتقال یافت و سمت وزیر مختاری ایران در ژنو و نمایندگی دائمی ‌در جامعه‌ ملل به او تفویض شد و در همین سمت ریاست صدمین دوره‌ اجلاسیه شورای جامعه‌ ملل را عهده‌دار گردید. در ۱۳۱۶ به ایران بازگشت و به سمت معاونت وزارت امور خارجه منصوب و چندی نیز عهده‌دار کفایت آن وزارت‌خانه شد. در ۱۳۱۷ (ه. ش) به وزیر مختاری ایران در ایتالیا تعیین گردید و تا مهرماه ۱۳۲۰ (ه. ش) (۱۹۴۱م) در آن سمت انجام وظیفه می‌کرد.

۳.۱ - ریاست دانشکده‌ حقوق

پس از اشغال ایران از طرف قوای متفقین و قطع رابطه‌ سیاسی ایران و ایتالیا به تهران احضار شد
[۱۵] مجتهدی، مهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ص۲۰۹، به کوشش غلام‌رضا طباطبایی مجد، تبریز، زرین، چاپ دوم، ۱۳۷۹.
و از طرف دکتر عیسی صدیق وزیر فرهنگ وقت، به جای علی‌اکبر ده‌خدا که به علت تحقیق و تدوین لغت‌نامه از حضور در دانشکده معذور بود، به ریاست دانشکده‌ حقوق و علوم سیاسی و اقتصاد برقرار گردید.
[۱۶] مرسلوند، حسن، زندگی‌نامه رجال و مشاهیر ایران (۱۲۹۹-۱۳۲۰ه. ش)، ج۴، ص۳۱۵، تهران، انتشارات الهام، چاپ اول، ۱۳۶۹.
وی دکتر عبدالله معظمی ‌را به معاونت خویش به جای دکتر علی شایگان که به علت تندخویی‌ها همگان را از خود ناراضی نموده بود، برگزید.

۳.۲ - سال ۱۳۲۰

در اسفند سال ۱۳۲۰ (ه. ش) در آخرین ترمیم کابینه‌ ذکاءالملک فروغی به وزارت فرهنگ معرفی شد؛ ولی این وزارت مصادف شد با استعفای فروغی و کابینه سقوط نمود.
[۱۷] هروی، ۲۲ نخست وزیر در ۳۷ سال، ص۴۵۷، تهران، نوگل، چاپ اول، ۱۳۸۴.
جانشین فروغی، علی سهیلی بود که در کابینه‌ خود، عدل را در وزارت فرهنگ تثبیت کرد.
[۱۸] عبدالله‌پور، احمد، نخست‌وزیران ایران، ص۱۹۲، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹.


۳.۳ - سال ۱۳۲۲

در نخست‌وزیری دوم علی سهیلی در سال ۱۳۲۲، عدل وزیر مشاور کابینه شد.
[۱۹] عاقلی، باقر، نخست‌وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۵۴۱، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ ۲، ۱۳۷۴.

در سال بعد همان سمت را در کابینه‌ محمد ساعد مراغه عهده‌دار گردید.
[۲۰] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی ‌معاصر ایران، ج۲، ص۹۹۶، تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم، چاپ ۱، ۱۳۸۰.


۳.۴ - سال ۱۳۲۳

در آذر ۱۳۲۳ در کابینه‌ مرتضی قلی بیات (سهامالسلطان) به سمت وزیر دادگستری تعیین، و به مجلس شورای ملی معرفی شد.
[۲۱] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی ‌معاصر ایران، ج۲، ص۹۹۶، تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم، چاپ ۱، ۱۳۸۰.
در کابینه‌ اول ابراهیم حکیمی ‌و کابینه‌ محسن صدر، وزیر مشاور گردید.
[۲۲] . عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی ‌معاصر ایران، ج۲، ص۹۹۶، تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم، چاپ ۱، ۱۳۸۰.


۳.۵ - سال ۱۳۲۴

در ۱۳۲۴ با سمت ریاست هیئت نمایندگی ایران در کنفرانس سانفرانسیسکو شرکت نموده، نطق مفصل و بلیغی به زبان فرانسه در مورد تخلیه‌ ایران و پرداخت خسارات ناشی از جنگ ایراد نمود و بعد در مجمع عمومی ‌سازمان ملل متحد در نیویورک حضور به هم رسانیده، درباره‌ حقانیت ایران و حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور تلاش بسیار نمود و از جانب ایران منشور ملل متحد را امضا نمود.
[۲۳] عاقلی، باقر، ‌زندگی‌نامه و شرح حال وزرای امور خارجه، ص۳۰۶، تهران، ‌انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول، ۱۳۷۹.


۳.۶ - سال ۱۳۲۶

در سال ۱۳۲۶ (ه. ش) در کابینه‌ احمد قوام، وزیر دادگستری شد.در سال ۱۳۲۷ (۱۹۴۸م) در نخست‌وزیری عبدالحسین هژیر و محمد ساعد مراغه‌ای، سمت وزارت مشاور داشت.

۳.۷ - سال ۱۳۲۸

در سال ۱۳۲۸ پس از تأسیس مجلس سنا در ایران از طرف شاه به سناتوری آذربایجان انتخاب شد. که در همین دوره نمایندگی بود که فوت نموده و به جای ایشان علی هیئت منصوب شد.
[۲۴] فرهنگ، عطاءالله، اسامی ‌نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانون‌گذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، ص۳۳۴، چاپ‌خانه مجلس شواری ملی، بی‌جا، خرداد ۲۵۳۶.

او در مجموع دو بار وزیر فرهنگ، دو نوبت وزیر دادگستری و هفت بار وزیر مشاور در کابینه‌های ایران بوده است. مصطفی عدل علاوه بر استادی و ریاست دانشکده‌ حقوق، یکی از علما و حقوق‌دانان ایران بود و در تمام کمیسیون‌هایی که برای تهیه‌ قوانین تشکیل می‌شد، عضویت داشت. پس از تصویب قانون مدنی ایران، وی شرحی از قانون مزبور تهیه و انتشار داد که به عنوان حقوق مدنی به چاپ رسید. این کتاب علاوه بر تدریس در دانشگاه مورد استفاده قضات دادگستری نیز واقع می‌شد و قریب نیم قرن کتاب مزبور از بهترین منابع حقوق مدنی ایران بود و به دفعات تجدید چاپ شده است.
عدل در جوانی به دامادی میرزا رضاقلی‌خان هدایت (نیرالملک) درآمد. نیرالملک نیز از بزرگان علم و ادب بود و علاوه بر وزارت معارف چندی ریاست دیوان عالی تمیز را داشت.

۳.۸ - فرزندان

از عدل هنگام مرگش یک پسر و چهار دختر باقی ماند. ناصر ذوالفقاری، دکتر محسن مظاهر، دکتر طاهر ضیایی دامادهای او بودند.
[۲۵] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی ‌معاصر ایران، ج۲، ص۹۹۷، تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم، چاپ ۱، ۱۳۸۰.


۳.۹ - وفات

مصطفی عدل منصورالسلطنه در ۲۱ تیرماه سال ۱۳۲۹ (ه. ش) به علت بیماری سرطان درگذشت.
[۲۶] بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲، ۱۳ و ۱۴، ج۴، ص۱۰۷-۱۰۸، تهران، زوار، ۱۳۵۷.

مرحوم مصطفی عدل مورد توجه و علاقه شدید مردم آذربایجان قرار داشت. به نحوی که در جریان بحران دموکراسی ایران (۱۳۲۰-۱۳۲۲) که جمعیت آذربایجانی‌ها مقیم تهران در کار سیاست نفوذ زیادی داشتند، ‌عدل مورد حمایت آن‌ها بود و بدین وسیله در اغلب کابینه‌ها حضور داشت، ‌زمانی وی را به عنوان کاندیدای نخست وزیری معرفی کردند که با مخالفت خود وی مواجه شدند.
[۲۷] عاقلی، باقر، ‌زندگی‌نامه و شرح حال وزرای امور خارجه، ص۳۰۷، تهران، ‌انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول، ۱۳۷۹



احمدحسین عدل متولد سال ۱۲۷۷ (ه. ش) در تبریز است. پدرش مسعود عدل‌الملک و پدربزرگش حاج سیدحسین شام غازانی از اعیان و مالکین آذربایجان بود. پس از انجام تحصیلات مقدماتی در مدارس تبریز، برای ادامه‌ تحصیل عازم فرانسه شد.
[۲۸] مرسلوند، حسن، زندگی‌نامه رجال و مشاهیر ایران (۱۲۹۹-۱۳۲۰ه. ش)، ج۴، ص۳۱۳، تهران، انتشارات الهام، چاپ اول، ۱۳۶۹.
تحصیلات متوسطه خود را در پاریس طی کرد و وارد دانشکده‌ کشاورزی شده، درجه‌ لیسانس گرفت. مدتی در فرانسه به شغل دبیری اشتغال داشت تا این‌که در سال ۱۳۰۲ و در بازگشت به کشور، وارد وزارت فواید عامه و تجارت شد و به تأسیس مدرسه‌ کشاورزی پرداخت و مدیر و استاد و رئیس مدرسه‌ کشاورزی کرج شد.
[۲۹] . مرسلوند، حسن، زندگی‌نامه رجال و مشاهیر ایران (۱۲۹۹-۱۳۲۰ه. ش)، ج۴، ص۳۱۳، تهران، انتشارات الهام، چاپ اول، ۱۳۶۹.
این مدرسه بعداً تبدیل به دانشکده‌ کشاورزی شد.

۴.۱ - سال ۱۳۰۹

در ۱۳۰۹ (ه. ش) که وزارت فواید عامه به سه اداره کل تقسیم شد، یکی از ادارات، اداره کل کشاورزی بود که احمدحسین عدل به معاونت آن اداره انتخاب شد.

۴.۲ - سال ۱۳۱۶

در سال ۱۳۱۶ شمسی به کفالت همان اداره‌ تعیین گردید.
[۳۰] مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۶، ص۴۱۷، تهران، انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۷۴.
دو سال در سمت کفالت باقی بود تا این‌که از کار دولتی کناره گرفت و به شغل تجارت پرداخت.

۳.۲ - سال ۱۳۲۰

در اسفند ۱۳۲۰ در کابینه‌ علی سهیلی به وزارت کشاورزی که بیش از چند ماه از تأسیس آن نمی‌گذشت، تعیین گردید
[۳۱] عبدالله‌پور، احمد، نخست‌وزیران ایران، ص۱۹۲، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹.
و در کابینه‌ بعدی که ریاست آن را احمد قوام داشت، هم‌چنان وزیر کشاورزی بود.

۳.۵ - سال ۱۳۲۴

در ۱۳۲۴ در دولت ابراهیم حکیمی، وزیر کشاورزی شد
[۳۲] هروی، مهدی و سمیعی، احمد، ۲۲ نخست وزیر در ۳۷ سال، ص۴۶۵، تهران، نوگل، چاپ اول، ۱۳۸۴.
و در کابینه‌های‌ احمد قوام در ۱۳۲۶ در دو مورد، وزیر کشاورزی بود.
[۳۳] هروی، مهدی و سمیعی، احمد، ۲۲ نخست وزیر در ۳۷ سال، ص۴۵۸، تهران، نوگل، چاپ اول، ۱۳۸۴.


۴.۵ - سال‌های ۱۳۲۶ و ۱۳۲۸

احمدحسین، در سال‌های ۱۳۲۶ و ۱۳۲۸ به ریاست شورای عالی برنامه‌ هفت ساله منصوب شد.

۴.۶ - در سال ۱۳۳۰

در سال ۱۳۳۰ به ریاست شورای عالی سازمان برنامه بود.
[۳۴] مرسلوند، حسن، زندگی‌نامه رجال و مشاهیر ایران (۱۲۹۹-۱۳۲۰ه. ش)، ج۴، ص۳۱۳، تهران، انتشارات الهام، چاپ اول، ۱۳۶۹.


۴.۷ - سال ۱۳۳۲

در ۱۳۳۲ در کابینه‌ سپهبد زاهدی به وزارت کشاورزی منصوب گردید و تا پایان دولت مزبور که یک سال و نیم طول کشید، مقام وزارت داشت.
[۳۵] عبدالله‌پور، احمد، نخست‌وزیران ایران، ص۲۴۸، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹.
در این دوره وزارت احمدحسین، وی لایحه عمران روستاها و تعاون روستائیان را تقدیم مجلس نمود.
[۳۶] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی ‌معاصر ایران، ج۲، ص۳۹.

وی عضو باشگاه فراماسونری همایون تهران بود.
[۳۷] فراماسونرها، روتارین‌ها و لاینزهای ایران، ص۳۲۷، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷.
وی در اصفهان مدیریت کارخانه‌ بافندگی و ریسندگی ریسباف را عهده‌دار گردید. پس از مدتی، ریاست کارخانه‌ ریسندگی و بافندگی زاینده‌رود را به عهده گرفت و در این سمت ریاست سندیکای صنایع اصفهان نیز به او واگذار شد.
[۳۸] مرسلوند، حسن، زندگی‌نامه رجال و مشاهیر ایران (۱۲۹۹-۱۳۲۰ه. ش)، ج۴، ص۳۱۳، تهران، انتشارات الهام، چاپ اول، ۱۳۶۹.


۴.۸ - سال ۱۳۴۱

در ۱۳۴۱ هنگامی ‌که با اتومبیل خود از اصفهان عازم تهران بود، در جاده قم به تهران با کامیون تصادف نمود، خود و فرزندنش کشته شدند.
[۳۹] معین، محمد، فرهنگ فارسی، ج۵، ص۱۱۶۴، تهران، امیرکبیر، چاپ نهم، ۱۳۷۵.
عدل یکی از بنیان‌گذاران کشاورزی جدید ایران است. گذشته از تأسیس دانشکده‌ کشاورزی کرج، سال‌های طولانی در آن دانشکده تدریس می‌کرد و مقالات تحقیقی زیادی در جراید درباره‌ کشاورزی انتشار داد.


پروفسور یحیی عدل، جراج و پزشک معروف، فرزند میرزا یوسف‌خان قائم‌ مقام آذربایجانی یکی از پسران حاج سید حسین شام غازانی، متولد ۱۲۸۷ (ه. ش) است. در نوجوانی همراه برادر بزرگ‌ترش غلام‌رضا عدل به فرانسه اعزام شدند، غلام‌رضا موفق به اخذ دکترا در رشتة کشاورزی شد
[۴۰] مجتهدی، مهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ص۲۰۷-۲۱۰، به کوشش غلام‌رضا طباطبایی مجد، تبریز، زرین، چاپ دوم، ۱۳۷۹.
و یحیی در رشته‌ فلسفه و ریاضی دیپلم گرفت.
[۴۱] حسابی، عبدالحمید، بزرگ‌مرد تاریخ طب جراحی ایران، پزشکی امروز، ص۲، سال ۹، ش ۳۳۵، سال ۱۳۷۹.
پرفسور خود درباره تحصیل در فرانسه چنین می‌گوید: «در پاریس دوره متوسطه را به پایان رسانیدیم و چون در ایران فرانسه خوانده بودیم، برای ادامه درس جز دو سه ماه اولیه مشکلی نداشتیم. در سال آخر تحصیلات متوسطه یا باید ریاضیات می‌خواندیم یا فلسفه. من رشته ریاضی را تمام کردم و قصد داشتم مهندسی بخوانم؛ چون ریاضیاتم قوی بود. دو سه ماهی آن را شروع کرده بودم که دکتر حبیب عدل عمویم، مرا تشویق کرد که پزشک شوم، چون معتقد بود هر که مهندسی بخواند، باید کارمند دولت شود و نمی‌تواند مستقل کار کند».
[۴۲] موحدی، محمدمهدی، زندگی‌نامه مشاهیر رجال پزشکی معاصر ایران، ص۲۱، نشر علوم و فنون، ۱۳۷۱.

به همین علت به دانشکده‌ پزشکی پاریس وارد گردید و پس از هشت سال تحصیل موفق اخذ مدرک دکترا و تخصص در جراحی عمومی ‌شد.

۵.۱ - سال ۱۳۱۸

در سال ۱۳۱۸ در مسابقه دانش‌یاری شرکت جُست و به اخذ دیپلم اگرگاسیون در جراحی عمومی ‌و میزراه موفق و به عضویت مجمع کالبدشناسی پاریس پذیرفته شد.
[۴۳] قریب، بهداد، به یاد آن همه خوبان، ص۷۴-۷۵.

پس از چند سال کار و تجربه در فرانسه و اخذ درجه‌ پروفسوری به ایران آمد
[۴۴] هدایتی، سیدجواد، تاریخ پزشکی معاصر ایران، ص۷۹، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران، ۱۳۸۱.
و در دانشکده‌ پزشکی استخدام شد و استادی کرسی جراحی عمومی ‌و ریاست بخش جراحی بیمارستان ابن‌ سینا به او واگذار شد. عدل در کار جراحی، طبابت و جسارت را توأم نمود و همه‌روزه دست به عمل جراحی می‌زد. در آن تاریخ جراح تحصیل‌کرده در ایران کم بود و همین امر باعث شد که او روزانه چند عمل جراحی انجام دهد. در مدتی کوتاه، اسم وی بر سر زبان‌ها افتاد، در چند بیمارستان به طبابت پرداخته، علاوه بر آن مطب خصوصی دائر نمود و تدریجاً نام وی سر زبان‌ها افتاد و به عنوان اولین جراح ایران معروف شد.
وی یکی از پزشکانی بود که هر روزه از دکتر حسین فاطمی ‌بعد از جریان ترورش و به درخواست خود فاطمی ‌بازدید می‌کرد و او را معاینه می‌نمود.
[۴۵] افراسیابی، بهرام، خاطرات و مبارزات دکتر حسین فاطمی، تهران، ص۳۰۴، انتشارات سخن، چاپ اول، ۱۳۶۶.


۵.۲ - سال ۱۳۴۷

در راه‌نمای دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۷ (ه. ش)، از پروفسور عدل در سمتِ عضو هیئت امنای دانشگاه تهران و نیز در جایی دیگر در ردیف استادان گروه جراحی دانشکدة پزشکی، یاد شده است.
[۴۶] راه‌نمای دانشگاه تهران، صفحات اول، اداره آمورش عالی و دبیرخانه، ۱۳۱۸.
[۴۷] راه‌نمای دانشگاه تهران، ص۴۲۶، اداره آمورش عالی و دبیرخانه، ۱۳۱۸.


۵.۳ - سال ۱۳۵۳

و در خرداد ماه سال ۱۳۵۳ (ه. ش) به عنوان نایب رئیس نظام پزشکی کشور انتخاب گردید.
[۴۸] عاقلی، باقر، ‌شرح حال رجال سیاسی و نظامی ‌معاصر ایران، ج۲، ‌ص ۲۸۶.

همین اشتهار موجب شد تا با مقامات بالا حسن روابط پیدا کند. گذشته از یک جراح معروف، یک شخصیت سیاسی شد؛ به طوری که بعد از کناره‌گیری با کنار گذاشتن امیراسدالله علم، دبیرکل حزب مردم گردید.
[۴۹] رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک (اردشیر زاهدی)، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ص۱۲۰، سند شماره ۳۲۹۰۸/۲۰ه۸.


۵.۴ - سمت سناتوری

غیر از استادی و جراحی و تربیت جراحان زبردست کشور، به عللی به سیاست نیز علاقه نشان داد و به سناتوری رسید.
[۵۰] موحدی، محمد مهدی، زندگی‌نامه مشاهیر رجال پزشکی معاصر ایران، ص۲۱۹-۲۲۰، نشر علوم و فنون، ۱۳۷۱.
مجموعاً چهار دوره سناتور بود و ۱۶ سال بر این کرسی تکیه زد.
[۵۱] فرهنگ قهرمانی، عطاء‌الله، اسامی ‌نمایندگان مجلس، ص۳۶۹.
[۵۲] فرهنگ قهرمانی، عطاء‌الله، اسامی ‌نمایندگان مجلس، ص۳۷۸.
[۵۳] فرهنگ قهرمانی، عطاء‌الله، اسامی ‌نمایندگان مجلس، ص۳۸۸.
[۵۴] فرهنگ قهرمانی، عطاء‌الله، اسامی ‌نمایندگان مجلس، ص۳۹۸.


از وی چندین اثر علمی ‌در قالب کتاب و مقاله به جای مانده است.
[۵۵] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی ‌معاصر ایران، ج۲، ص۹۷۷، تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم، چاپ ۱، ۱۳۸۰.


۵.۵ - حمله ساواک

او دوست و هم‌بازی قمارشاه و پدر زن پسر علی‌رضا پهلوی (علی پاتریک) برادر تنی شاه بوده است که البته دختر وی که افلیج نیز بوده است، در جریان تیراندازی توسط مأموران ساواک کشته شد.
[۵۶] دلدم، اسکندر، زندگی پرماجرای رضا شاه، ج۱، ص۵۸، تهران، نشر گلفام، چاپ اول.
رژیم، علت حمله ساواک به برادرزاده شاه و خانواده‌اش را اعلام نکرد؛ اما بعدا مشخص شد که علی پاتریک دارای افکار انقلابی و تمایلات چپی بوده، علیه سلطنت عموی خود مبارزه زیرزمینی داشته است.
وی جز برای بازی و قمار رفت و آمد زیادی در دربار نداشته است و در سناتوری نیز معمولا آلت دست شاه بود.
[۵۷] . رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک (اردشیر زاهدی)، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ص۱۲۰، سند شماره ۳۲۹۰۸/۲۰ه۸.
و به خاطر همین خصوصیتش در مواقع حساس از وی به عنوان یکی از کاندیداهای نخست وزیری نیز نام برده شده است.
[۵۸] رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک امیرعباس هویدا، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ج۱، ص۲۲۳، سند شماره ۱۲۴/۳۰۰.


۳.۹ - وفات

سرانجام پرفسور یحیی عدل که در محافل پزشکی از وی با عنوان پدر جراحی نوین ایران نام برده می‌شد، در بهمن ماه سال ۱۳۸۱ (ه. ش) در تهران چشم از جهان فرو بست.


۱. مجتهدی، مهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ص۲۰۷، به کوشش غلام‌رضا طباطبایی مجد، تبریز، زرین، چاپ دوم، ۱۳۷۹.
۲. عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی ‌معاصر ایران، ج۲، ص۹۹۵، تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم، چاپ ۱، ۱۳۸۰.
۳. عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی ‌معاصر ایران، ج۲، ص۹۹۵، تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم، چاپ ۱، ۱۳۸۰.
۴. عاقلی، باقر، ‌زندگی‌نامه و شرح حال وزرای امور خارجه، ص۳۰۲-۳۰۳، تهران، ‌انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول، ۱۳۷۹.
۵. مرسلوند، حسن، زندگی‌نامه رجال و مشاهیر ایران (۱۲۹۹-۱۳۲۰ه. ش)، ج۴، ص۳۱۵، تهران، انتشارات الهام، چاپ اول، ۱۳۶۹.
۶. عاقلی، باقر، ‌زندگی‌نامه و شرح حال وزرای امور خارجه، ص۳۰۳، تهران، ‌انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول، ۱۳۷۹.
۷. عاقلی، باقر، نخست‌وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۲۳۹، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ ۲، ۱۳۷۴.
۸. معین، محمد، فرهنگ فارسی، ج۵، ص۱۱۶۴، تهران، امیرکبیر، چاپ نهم، ۱۳۷۵.
۹. مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۱، ص۲۶۳، تهران، انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۷۴.
۱۰. مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۱، ص۳۲۱، تهران، انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۷۴.
۱۱. مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۱، ص۳۵۵، تهران، انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۷۴.
۱۲. مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۴، ص۱۰۳، تهران، انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۷۴.
۱۳. عاقلی، باقر، ‌زندگی‌نامه و شرح حال وزرای امور خارجه، ص۳۰۳، تهران، ‌انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول، ۱۳۷۹.
۱۴. عاقلی، باقر، ‌زندگی‌نامه و شرح حال وزرای امور خارجه، ص۳۰۴، تهران، ‌انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول، ۱۳۷۹.
۱۵. مجتهدی، مهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ص۲۰۹، به کوشش غلام‌رضا طباطبایی مجد، تبریز، زرین، چاپ دوم، ۱۳۷۹.
۱۶. مرسلوند، حسن، زندگی‌نامه رجال و مشاهیر ایران (۱۲۹۹-۱۳۲۰ه. ش)، ج۴، ص۳۱۵، تهران، انتشارات الهام، چاپ اول، ۱۳۶۹.
۱۷. هروی، ۲۲ نخست وزیر در ۳۷ سال، ص۴۵۷، تهران، نوگل، چاپ اول، ۱۳۸۴.
۱۸. عبدالله‌پور، احمد، نخست‌وزیران ایران، ص۱۹۲، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹.
۱۹. عاقلی، باقر، نخست‌وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، ص۵۴۱، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ ۲، ۱۳۷۴.
۲۰. عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی ‌معاصر ایران، ج۲، ص۹۹۶، تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم، چاپ ۱، ۱۳۸۰.
۲۱. عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی ‌معاصر ایران، ج۲، ص۹۹۶، تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم، چاپ ۱، ۱۳۸۰.
۲۲. . عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی ‌معاصر ایران، ج۲، ص۹۹۶، تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم، چاپ ۱، ۱۳۸۰.
۲۳. عاقلی، باقر، ‌زندگی‌نامه و شرح حال وزرای امور خارجه، ص۳۰۶، تهران، ‌انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول، ۱۳۷۹.
۲۴. فرهنگ، عطاءالله، اسامی ‌نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانون‌گذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنیه، ص۳۳۴، چاپ‌خانه مجلس شواری ملی، بی‌جا، خرداد ۲۵۳۶.
۲۵. عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی ‌معاصر ایران، ج۲، ص۹۹۷، تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم، چاپ ۱، ۱۳۸۰.
۲۶. بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران در قرن ۱۲، ۱۳ و ۱۴، ج۴، ص۱۰۷-۱۰۸، تهران، زوار، ۱۳۵۷.
۲۷. عاقلی، باقر، ‌زندگی‌نامه و شرح حال وزرای امور خارجه، ص۳۰۷، تهران، ‌انتشارات وزارت امور خارجه، چاپ اول، ۱۳۷۹
۲۸. مرسلوند، حسن، زندگی‌نامه رجال و مشاهیر ایران (۱۲۹۹-۱۳۲۰ه. ش)، ج۴، ص۳۱۳، تهران، انتشارات الهام، چاپ اول، ۱۳۶۹.
۲۹. . مرسلوند، حسن، زندگی‌نامه رجال و مشاهیر ایران (۱۲۹۹-۱۳۲۰ه. ش)، ج۴، ص۳۱۳، تهران، انتشارات الهام، چاپ اول، ۱۳۶۹.
۳۰. مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، ج۶، ص۴۱۷، تهران، انتشارات علمی، چاپ اول، ۱۳۷۴.
۳۱. عبدالله‌پور، احمد، نخست‌وزیران ایران، ص۱۹۲، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹.
۳۲. هروی، مهدی و سمیعی، احمد، ۲۲ نخست وزیر در ۳۷ سال، ص۴۶۵، تهران، نوگل، چاپ اول، ۱۳۸۴.
۳۳. هروی، مهدی و سمیعی، احمد، ۲۲ نخست وزیر در ۳۷ سال، ص۴۵۸، تهران، نوگل، چاپ اول، ۱۳۸۴.
۳۴. مرسلوند، حسن، زندگی‌نامه رجال و مشاهیر ایران (۱۲۹۹-۱۳۲۰ه. ش)، ج۴، ص۳۱۳، تهران، انتشارات الهام، چاپ اول، ۱۳۶۹.
۳۵. عبدالله‌پور، احمد، نخست‌وزیران ایران، ص۲۴۸، تهران، انتشارات علمی، چاپ ۱، ۱۳۶۹.
۳۶. عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی ‌معاصر ایران، ج۲، ص۳۹.
۳۷. فراماسونرها، روتارین‌ها و لاینزهای ایران، ص۳۲۷، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷.
۳۸. مرسلوند، حسن، زندگی‌نامه رجال و مشاهیر ایران (۱۲۹۹-۱۳۲۰ه. ش)، ج۴، ص۳۱۳، تهران، انتشارات الهام، چاپ اول، ۱۳۶۹.
۳۹. معین، محمد، فرهنگ فارسی، ج۵، ص۱۱۶۴، تهران، امیرکبیر، چاپ نهم، ۱۳۷۵.
۴۰. مجتهدی، مهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ص۲۰۷-۲۱۰، به کوشش غلام‌رضا طباطبایی مجد، تبریز، زرین، چاپ دوم، ۱۳۷۹.
۴۱. حسابی، عبدالحمید، بزرگ‌مرد تاریخ طب جراحی ایران، پزشکی امروز، ص۲، سال ۹، ش ۳۳۵، سال ۱۳۷۹.
۴۲. موحدی، محمدمهدی، زندگی‌نامه مشاهیر رجال پزشکی معاصر ایران، ص۲۱، نشر علوم و فنون، ۱۳۷۱.
۴۳. قریب، بهداد، به یاد آن همه خوبان، ص۷۴-۷۵.
۴۴. هدایتی، سیدجواد، تاریخ پزشکی معاصر ایران، ص۷۹، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران، ۱۳۸۱.
۴۵. افراسیابی، بهرام، خاطرات و مبارزات دکتر حسین فاطمی، تهران، ص۳۰۴، انتشارات سخن، چاپ اول، ۱۳۶۶.
۴۶. راه‌نمای دانشگاه تهران، صفحات اول، اداره آمورش عالی و دبیرخانه، ۱۳۱۸.
۴۷. راه‌نمای دانشگاه تهران، ص۴۲۶، اداره آمورش عالی و دبیرخانه، ۱۳۱۸.
۴۸. عاقلی، باقر، ‌شرح حال رجال سیاسی و نظامی ‌معاصر ایران، ج۲، ‌ص ۲۸۶.
۴۹. رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک (اردشیر زاهدی)، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ص۱۲۰، سند شماره ۳۲۹۰۸/۲۰ه۸.
۵۰. موحدی، محمد مهدی، زندگی‌نامه مشاهیر رجال پزشکی معاصر ایران، ص۲۱۹-۲۲۰، نشر علوم و فنون، ۱۳۷۱.
۵۱. فرهنگ قهرمانی، عطاء‌الله، اسامی ‌نمایندگان مجلس، ص۳۶۹.
۵۲. فرهنگ قهرمانی، عطاء‌الله، اسامی ‌نمایندگان مجلس، ص۳۷۸.
۵۳. فرهنگ قهرمانی، عطاء‌الله، اسامی ‌نمایندگان مجلس، ص۳۸۸.
۵۴. فرهنگ قهرمانی، عطاء‌الله، اسامی ‌نمایندگان مجلس، ص۳۹۸.
۵۵. عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی ‌معاصر ایران، ج۲، ص۹۷۷، تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم، چاپ ۱، ۱۳۸۰.
۵۶. دلدم، اسکندر، زندگی پرماجرای رضا شاه، ج۱، ص۵۸، تهران، نشر گلفام، چاپ اول.
۵۷. . رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک (اردشیر زاهدی)، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ص۱۲۰، سند شماره ۳۲۹۰۸/۲۰ه۸.
۵۸. رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک امیرعباس هویدا، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ج۱، ص۲۲۳، سند شماره ۱۲۴/۳۰۰.



سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «خاندان عدل»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۴/۰۴.    






جعبه ابزار