حکومت مؤمنان پیشین (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در آیه ۵۵
سوره نور، مراد از خلفای قبل از ایشان،
مؤمنین از امت‌های گذشته خواهد بود، که خدا
کفار و منافقین آنها را هلاک کرد، و مؤمنین خالص ایشان را نجات داد؛ مانند قوم
نوح و
هود و
صالح و
شعیب؛ و اینان کسانی هستند که خود را برای
خدا خالص کردند و خدا نجاتشان داد، و در نتیجه جامعه صالحی تشکیل داده و در آن زندگی کردند، تا آنکه مهلتشان طول کشیده، دل‌هایشان
قساوت یافت.
مؤمنان پیشین، از
حکومت در
زمین برخوردار بودند:
•• «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ»؛
«خداوند به کسانی از شما که
ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند وعده می‌دهد که قطعاً آنان را حکمران روی
زمین خواهد کرد؛ همان‌گونه که به پیشینیان آنها
خلافت روی زمین را بخشید؛ و دین و آیینی را که برای آنان پسندیده، پابرجا و ریشه‌دار خواهد ساخت؛ و ترسشان را به
امنیت و
آرامش مبدل می‌کند؛ آن‌چنان که تنها مرا می‌رستند و چیزی را شریک من نخواهند ساخت. و کسانی که پس از آن
کافر شوند، آنها فاسقان‌اند».
از مجموع
آیه چنین برمی‌آید که خداوند به گروهی از
مسلمانان که دارای این دو صفت هستند، ایمان و
عمل صالح سه نوید داده است:
۱.
استخلاف و حکومت روی زمین.
۲. نشر آیین حق به طور اساسی و ریشه‌دار در همه جا (که از کلمه (تمکین) استفاده می‌شود).
۳. از میان رفتن تمام اسباب
خوف و
ترس و وحشت و ناامنی.
و نتیجه این امور آن خواهد شد که با نهایت
آزادی خدا را بپرستند و فرمان‌های او را گردن نهند و هیچ شریک و شبیهی برای او قائل نشوند و
توحید خالص را در همه جا بگسترانند.
در اینکه این جمله
اشاره به چه اشخاصی است که قبل از مسلمانان دارای خلافت روی زمین شدند؟ در میان
مفسران گفت‌وگوست:
بعضی آن را اشاره به
آدم و
داوود و
سلیمان دانسته‌اند؛ چراکه
قرآن در آیه ۳۰
سوره بقره درباره آدم می‌فرماید: انی جاعل فی الارض خلیفة: (من در زمین می‌خواهم خلیفه‌ای قرار دهم).
و در آیه ۲۶
سوره ص درباره (داوود) می‌فرماید: یا داوود انا جعلناک خلیفة فی الارض: (ای داوود ما تو را خلیفه در روی زمین قرار دادیم).
و از آنجا که (سلیمان) به مقتضای آیه ۱۶
سوره نمل وارث حکومت داوود بود، خلیفه در روی زمین شد.
اما بعضی دیگر مانند مفسر عالی‌قدر (علامه طباطبایی) در
المیزان این معنی را بعید شمرده است؛ زیرا تعبیر الذین من قبلهم را متناسب
انبیا ندانسته؛ چراکه در قرآن این تعبیر در مورد
پیامبران به کار نرفته است؛ لذا آن را
اشاره به امت‌های پیشین که دارای ایمان و عمل صالح بودند و
حکومت در روی زمین پیدا کردند می‌داند.
اما جمعی دیگر معتقدند که این آیه
اشاره به
بنی‌اسرائیل است؛ زیرا آنها با
ظهور موسی (علیه‌السلام) و در هم شکسته شدن قدرت فرعون و فرعونیان مالک حکومت روی زمین شدند؛ چنان‌که قرآن در آیه ۱۲۷
سوره اعراف می‌فرماید: و اورثنا القوم الذین کانوا یستضعفون مشارق الارض و مغاربها التی بارکنا فیها؛
(ما آن
جمعیت مستضعف (مؤمنان بنی‌اسرائیل) را وارث مشارق و مغارب زمینی را که پر
برکت کردیم قرار دادیم).
و نیز درباره همان‌ها می‌فرماید: و نمکن لهم فی الارض: (ما
اراده کرده‌ایم که قوم مستضعف ([مؤمنان]] بنی‌اسرائیل) را در روی زمین
تمکین دهیم) (و صاحب نفوذ و مسلط سازیم).
درست است که در میان بنی‌اسرائیل حتی در عصر موسی (علیه‌السلام) افراد ناباب و
فاسق و حتی احیاناً کافری بودند؛ ولی به هر حال حکومت به دست مؤمنان
صالح بود (بنابراین ایرادی که بعضی مفسران به این
تفسیر کرده‌اند، با این بیان دفع می‌شود) تفسیر سوم نزدیک‌تر به نظر می‌رسد.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حکومت مؤمنان پیشین».
