حَجّ (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَجّ (به فتح حاء و تشدید جیم) یکی از
واژگان قرآن کریم به معنای قصد یا قصد
خانه خدا است.
که در
شریعت، با اعمال مخصوص و در زمان مخصوص برگزار انجام می‌شود.
مشتقات
حَجّ که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
الْحَجُ (به فتح حاء ) به معنی قصد؛
حِجُ (به کسر حاء) مصدر یعنی برای خداست بر مردم قصد بیت و اعمال حجّ آوردن؛
الْحاج مفرد و به معنی زائر و قاصد بیت (مطلق زائر)؛
الْحَجِ الْاَکْبَرِ (به فتح حاء ) یعنی یوم نحر (حجّ اکبر اسم روز عید قربان یا روز عرفه را هم گویند.)
حَجّ به معنی قصد است.
طبرسی فرماید: آن در لغت به معنی قصد پی در پی و در شریعت قصد خانه خداست برای عمل...
راغب در
مفردات قرآن گفته که:
حجّ به فتح اوّل
مصدر و به کسر اوّل اسم است.
صحاح و
قاموس نیز چنین گفته است.
در
اقرب الموارد گوید:
حجّ به کسر اوّل لغتی است در
حجّ (به فتح اوّل).
بعضی گفته‌اند به فتح اوّل اسم و به کسر اوّل مصدر است.
تدبّر در
آیات قرآن نشان می‌دهد که
حجّ به فتح اوّل اسم استعمال شده و به کسر اوّل مصدر، چنان‌که اقرب الموارد نقل کرده است.
به مواردی از
حَجّ که در
قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(فَمَنْ حَجَ الْبَیْتَ اَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَیْهِ اَنْ یَطَّوَّفَ بِهِما) «هر که بیت را قصد کند (عمل
حجّ آورد) یا
عمره انجام دهد بر او گناهی نیست که بر
صفا و مروه طواف کند.»
(الْحَجُ اَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِیهِنَ الْحَجَ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِی الْحَجِ) (
حجّ، در ماه‌هاى معينى است. و كسانى كه با بستن
احرام، در اين ماه‌ها
حجّ را بر خود فرض كرده‌اند، بايد بدانند كه در
حجّ، آميزش جنسى و
گناه و
جدال، روا نيست.)
(قُلْ هِیَ مَواقِیتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَجِ) (بگو: «آن‌ها، بيان اوقات و تقويم طبيعى براى نظام زندگى مردم و تعيين وقت
حج است».)
(فَصِیامُ ثَلاثَةِ اَیَّامٍ فِی الْحَجِ) (سه
روز در ايام
حجّ ...
روزه بدارد)
در این آیات چنان‌که می‌بینیم،
حجّ اسم است و منظور از آن
اعمال حجّ است.
(و براى
خدا بر مردم
واجب است كه آهنگ خانه او كنند، آن‌ها كه توانايى رفتن به سوى آن دارند.)
در این آیه مصدر به کار رفته است یعنی برای خداست بر مردم قصد بیت و اعمال حجّ آوردن کسی که قدرت رفتن داشته باشد.
(اَجَعَلْتُمْ سِقایَةَ الْحاجِ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ..) (آيا آب دادن به
حاجیان و آباد ساختن
مسجدالحرام را...)
حاجّ در این آیه مفرد و به معنی زائر و قاصد بیت است و مراد از آن مطلق زائر می‌باشد.
(وَ اَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ اِلَی النَّاسِ یَوْمَ الْحَجِ الْاَکْبَرِ اَنَّ اللَّهَ بَرِی‌ءٌ مِنَ الْمُشْرِکِینَ وَ رَسُولُهُ) (و اين، اعلامى است از ناحيه خدا و پيامبرش به عموم مردم در
روز حجّ اكبر (
روز عيد قربان) كه: خداوند و پيامبرش از مشركان بيزارند!)
مراد از
حجّ اکبر چیست؟ در
المیزان آمده است: درباره
(یَوْمَ الْحَجِ الْاَکْبَرِ) اقوالی است یکی آن‌که آن یوم نحر در
سال نهم هجرت بود که
مسلمین و
مشرکین جمع شدند و بعد از آن مشرکین
حجّ نیاوردند، روایات
اهل بیت (علیهم‌السّلام) این قول را تایید می‌کند و اعتبار نیز بر آن مساعد است که آن بزرگترین
روزی بود که هر دو فریق در
منا جمع شدند (علی هذا
حجّ اکبر یک‌دفعه بیشتر نبوده است) از
اهل سنت نیز روایاتی رسیده است و حاصل عمده آن‌ها این است که
حجّ اکبر اسم
روز عید قربانی است علی هذا در هر سال تکرار می‌شود. از جمله اقوال این‌که آن،
روز عرفه است. از جمله آن‌که
روز دوّم نحر است و نیز تمام ایّام
حجّ را گفته‌اند.
در
تفسیر برهان ذیل روایت از
امام صادق (علیه‌السّلام) چنین است: پس معنای این لفظ (
حجّ اکبر) چیست؟ فرمود:
اکبر نامیده شد زیرا سالی بود که در آن مسلمین و مشرکین هر دو
حجّ آوردند و بعد از آن مشرکین
حجّ نیاوردند.
طبرسی درباره آن سه قول نقل کرده که دوّمی همان قول المیزان است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «حج»، ج۲، ص۱۰۵-۱۰۶.
