• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حضور قلب

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


توجه قلبى به خداى متعال حضور قلب گفته می شود که از این عنوان در بابهاى طهارت،صلات،صوم و حج سخن گفته‌اند.


حضور قلب که از آن به اقبال نیز تعبیر مى‌شود عبارت است از توجه باطنى و قلبى انسان به خداى متعال و درک و شعور این حقیقت که در محضر او است؛ به گونه‌اى که خدا را انیس خود بیابد و از گفت و گو و مناجات با او لذّت ببرد.

حضور قلب، روح عبادت است و عبادت بدون آن پذیرفته نیست؛ هرچند بر حسب تکلیف ظاهرى صحیح باشد.
[۱] روضة المتقین، ج۱، ص۴۸۱.
[۲] روضة المتقین، ج۱۲، ص۲۵۱.
[۳] العروة الوثقی، ج۲، ص۴۳۲.    

از این رو، سزاوار است نمازگزار موانع حضور قلب، مانند کسالت، خستگى، خواب آلودگى و نیاز داشتن به تخلی را قبل از آغاز به نماز بر طرف سازد.

در مواردى که نماز گزاردن در اول وقت به دلیل کسالت و مانند آن با حضور قلب امکان‌پذیر نیست و با تأخیر از اول وقت زمینه آن فراهم مى‌گردد، تأخیر افضل است.
[۴] مدارک العروة (اشتهاردى)، ج۱۲، ص۱۶۶.
[۵] العروة الوثقی، ج۲، ص۲۶۸.    
[۶] توضیح المسائل مراجع، ج۱، ص۴۰۰.
[۷] توضیح المسائل مراجع، ج۱، ص۹۶۹.


یکی از مباحث مهم و مورد توجه در سلوک الی الله، حضور قلب است. به این معنا که انسان در وقت انجام عبادت، خود را از خواطر و هم‌ و غم دنیا فارغ کند و دل را یکسره برای عبادت و مناجات خالص کند.
[۸] خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۴۲۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
برای این امر لازم است انسان برای عبادت خود وقتی معین کند و در آن‌وقت، خود را موظف به عبادت بداند و اشتغال دیگری برای خود قرار ندهد.
[۹] خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۴۲۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    

امام‌ خمینی یکی از حالات قلب را که در کمال عمل و سعادت انسان تأثیر دارد، حضور و توجه قلب می‌داند که عبادت بدون آن تأثیری نداشته و ناقص است.
[۱۰] خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۳۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
[۱۱] خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۴۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    


۴.۱ - اقسام حضور قلب

حضور قلب در نظر امام‌ خمینی اقسام و مراتبی دارد و در تقسیمی بدیع حضور را به حضور قلب در معبود و حضور قلب در عبادت تقسیم می‌کند. حضور قلب در معبود، به این معناست که انسان خود را در محضر حق ببیند و حضور قلب در عبادت آن است که قلب متوجه عبادت و ثنای حق باشد.
[۱۲] خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۴۳۳-۴۳۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    

امام‌ خمینی درباره کیفیت دستیابی به حضور قلب، می‌گوید انسان در وقت اشتغال به عبادت، باید خود را از اشتغالات دنیایی فارغ و قلب را از امور متفرقه خالی کند
[۱۳] خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۴۲۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
و با قدری مواظبت و مراقبت به تحصیل فراغت قلب بپردازد و مدتی اختیار خیال را به دست گیرد، در این ‌صورت پس از مدتی به‌حق و عبادت توجه پیدا خواهد کرد.
[۱۴] خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۴۳۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    


۴.۲ - موانع حضور قلب

امام خمینی برای حضور قلب موانعی نیز ذکر کرده است، از جمله:
۱- حب دنیا: علاقه به دنیا و تعلق به آن سبب می‌شود که قلب متوجه به آن شده و این مانع حضور قلب در محبوب می‌گردد اما به‌مجرد اینکه این علاقه و اشتغال به دنیا کم و مانع برداشته شود، قلب خود به‌سوی محبوب پرواز می‌کند.
۲- هرزه‌گردی خیال: خیال به‌جهت فرار بودن دائماً از شاخه‌ای به شاخه دیگر می‌گریزد و حفظ آن نیاز به ‌زحمت و تمرین دارد و این امر حتی نسبت‌ به کسانی که تعلق به دنیا ندارند نیز جاری است.
[۱۵] خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۸، ص۲۲۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.


۱. ↑ روضة المتقین، ج۱، ص۴۸۱.
۲. ↑ روضة المتقین، ج۱۲، ص۲۵۱.
۳. ↑ العروة الوثقی، ج۲، ص۴۳۲.    
۴. ↑ مدارک العروة (اشتهاردى)، ج۱۲، ص۱۶۶.
۵. ↑ العروة الوثقی، ج۲، ص۲۶۸.    
۶. ↑ توضیح المسائل مراجع، ج۱، ص۴۰۰.
۷. ↑ توضیح المسائل مراجع، ج۱، ص۹۶۹.
۸. ↑ خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۴۲۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۹. ↑ خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۴۲۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۰. ↑ خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۳۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۱. ↑ خمینی، روح الله، آداب الصلاة، ص۴۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۲. ↑ خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۴۳۳-۴۳۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۳. ↑ خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۴۲۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۴. ↑ خمینی، روح الله، شرح چهل حدیث، ص۴۳۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۵. ↑ خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۸، ص۲۲۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.



• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج‌۳، ص۳۱۳-۳۱۴.    
• دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.


رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | حضور قلب | دیدگاه های عرفانی امام خمینی | نماز
جعبه ابزار