حرج (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَرَج (به فتح حاء و راء)، یکی از
واژگان قرآن کریم به معنای تنگی است که بعضی بزرگان آن را
گناه نیز معنی کرده‌اند.
حَرَج به معنی تنگی است.
راغب گوید: اصل آن محل جمع شدن شی‌ء است و از آن تنگی به نظر آمده لذا به تنگی و گناه حرج گفته‌اند.
(ما یُرِیدُ اللَّهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُمْ مِنْ حَرَجٍ...) «
خدا نمی‌خواهد برای شما تنگی و زحمت پدید کند.»
(کِتابٌ اُنْزِلَ اِلَیْکَ فَلا یَکُنْ فِی صَدْرِکَ حَرَجٌ مِنْهُ) «این کتابی است که بر تو نازل شده در سینه‌ات از آن تنگی نباشد.» گاهی آن را گناه معنی کرده‌اند
نظیر این آیه:
(لَیْسَ عَلَی الضُّعَفاءِ وَ لا عَلَی الْمَرْضی وَ لا عَلَی الَّذِینَ لا یَجِدُونَ ما یُنْفِقُونَ حَرَجٌ اِذا نَصَحُوا لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ) (نه بر افراد ناتوان و نه بر بيماران و نه بر كسانى كه چيزى براى
انفاق در راه
جهاد ندارند، گناهى نيست كه در ميدان جهاد شركت نجويند، به شرط آنكه براى خدا و پيامبرش خيرخواهى كنند.)
آیه درباره جهاد است که ضعیفان و مریضان و ناداران از آن معافند در صورتی که به خدا و
رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیک‌خواه باشند. ولی بهتر است «حرج» را تنگی معنی کنیم یعنی بر اینان تنگی نیست و نمی‌گوئیم حتما باید جهاد کنند ولی به خدا و رسول خیرخواه باشند.
همچنین است
آیه ۱۷ سوره فتح.
(وَ مَنْ یُرِدْ، اَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً کَاَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماءِ) حرج در اینجا اسم است به معنای تنگ و آن «ضَیِّقاً» را تاکید می‌کند یعنی سخت تنگ و تنگ تنگ. ذیل آیه این مطلب را روشن می‌کند؛ زیرا اگر کسی را به هوا بالا ببریم در اثر کم شدن و تمام شدن اکسیژن سینه‌اش شدیدا تنگ شده و به خفقان خواهد افتاد. معنی آیه چنین می‌شود: «هر که را خدا بخواهد اضلال کند سینه‌اش را کاملا تنگ می‌گرداند گوئی به شدّت در آسمان بالا می‌رود.» بعضی از بزرگان «حرج» را از «ضَیِّقاً» جدا کرده و گوید:
(حَرَجاً کَاَنَّما یَصَّعَّدُ فِی السَّماءِ) بیان و تفسیر «ضَیِّقاً» است. به نظرم این احتمال چندان قوی نیست و
کَاَنَّما یَصَّعَّدُ به تنهائی
مشبّه به کلام سابق است.
(لَیْسَ عَلَی الْاَعْمی حَرَجٌ وَ لا عَلَی الْاَعْرَجِ حَرَجٌ وَ لا عَلَی الْمَرِیضِ حَرَجٌ وَ لا عَلی اَنْفُسِکُمْ اَنْ تَاْکُلُوا مِنْ بُیُوتِکُمْ اَوْ بُیُوتِ آبائِکُمْ اَوْ بُیُوتِ اُمَّهاتِکُمْ اَوْ بُیُوتِ اِخْوانِکُمْ...) در
المیزان فرموده: ظاهر آیه درباره جعل حقی برای
مؤمنان است که می‌توانند از خانه‌های نزدیکان خود و رفیقان خود و از خانه‌های دیگر که اطمینان دارند به مقدار حاجت بخورند... و ذکر کور و لنگ و مریض برای آن است که قدرت بر کسب ندارند وگرنه فرقی میان آنها و غیر آنها نیست.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «حرج»، ج۲، ص۱۱۶-۱۱۸.
