حافظیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حافظ در
قبرستانی به نام مصلی، که بعدها به
باغ بزرگی تبدیل شد، دفن گردید که به
حافظیه مشهور است.
در ۸۵۶، محمد معمایی، وزیر میرزا ابوالقاسم بابر، بر
آرام‌گاه حافظ گنبدی ساخت.
در زمان شاه عباس دوم صفوی، این بنا تعمیر و نزدیک
قبر،
باغ بزرگی با درختان نارنج احداث شد.
در زمان نادرشاه افشار نیز بنای آرام‌گاه تعمیر شد.
در ۱۱۸۹، به دستور کریم‌خان زند تالاری با چهار ستون یک‌پارچه سنگی در این محل ساختند و سنگ بزرگ مرمرینی روی قبر نهادند.
هم‌چنین در هر یک از طرفین تالار یک اتاق بنا کردند که امروزه کارکرد اداری دارند.
زیر گوشه غربی تالار،
آب انباری ساختند که از
آب رکن آباد پر می‌شد و هنوز سالم است ولی از
آب چاه پر می‌شود.
در ۱۲۹۵ معتمدالدوله فرهاد میرزا،
والی فارس، محجری چوبی اطراف مزار ساخت.
در ۱۳۱۹ نیز به دستور ملک منصور شعاع السلطنه، والی فارس، محجری آهنی روی مزار نهاده شد.
در ۱۳۱۱ ش، مجددا بنا را تعمیر کردند و در ۱۳۲۷ ش بین
مقبره سعدی و
حافظ خیابان کشیدند.
در این دوره به هر دوی این مزارات «تکیه» می‌گفتند.
در ۱۳۱۵ ش، به دستور علی اصغر حکمت، رئیس فرهنگ وقت، طراحی و ساخت ساختمان جدید آرام‌گاه به سبک بناهای زندیان، به دست آندره گدار آغاز گردید و در ۱۳۱۷ ش به پایان رسید.
این بنا در آذر ۱۳۵۴ در فهرست
آثار ملی، به ثبت رسید.
مساحت کلی
حافظیه حدود بیست هزار متر مربع است.
طبق نقشه گدار، تالار چهار ستون کریم‌خانی از دو طرف امتداد یافت و با افزودن شانزده ستون دیگر با ارتفاع پنج متر، تالاری بزرگ‌تر به طول ۵۶ متر و عرض هشت متر (
هفت متر) ساخته شد.
تزیینات تالار شامل نقاشی، گچ‌بری، کاشی‌کاری و کتیبه‌نگاری است.
این تالار،
حافظیه را به دو محوطه، صحن جنوبی و صحن شمالی، تقسیم کرده است.
صحن شمالی (باغ آرام‌گاه) با ابعاد ۵۰ متر × ۶۰ متر قسمت بزرگ‌تر
حافظیه را تشکیل داده که سابقآ
قبرستان عمومی بوده است و قبر
حافظ در وسط آن قرار دارد.
سنگ قبر همان سنگ زمان
زندیه است، با یک متر ارتفاع از زمین که با پنج ردیف پلکان مدور احاطه شده است.
ستون‌های سنگی هشت گانه زیر سقف، پنج متر ارتفاع دارند.
سقف مقبره از درون با کاشی‌های رنگی معرق پوشیده شده و نمای خارجی آن ترک‌دار و شبیه کلاه
درویشان با پوششی مسی است.
در قسمت جنوبی این صحن و در میان درختان نارنج و سرو و کاج، دو حوض مستطیلی قرار دارد که منبع تأمین آب حوض‌های باغ ورودی است.
در مشرق
صحن یاد شده آرام‌گاه‌های خصوصی، و در شمال صحن، کتابخانه قرار دارد که امروزه به مرکز سعدی شناسی و
حافظ شناسی تبدیل شده است.
در مغرب آن چای‌خانه سنّتی، غرفه‌های فروش کتاب و چندین مقبره قرار گرفته است، از جمله آرام‌گاه خانواده قوام‌الملک شیرازی با سردری مرتفع.
صحن جنوبی (باغ ورودی) با ابعاد ۸۰ متر × ۱۵۰ متر، از کف تالار حدود چهار متر گودتر است.
در وسط صحن دو حوض، هر کدام به ابعاد ۴ متر ×۳۲ متر، تعبیه شده است و دو نارنجستان، هر کدام به ابعاد ۳۵ متر ×۷۰ متر، نیز هست که یکی در مشرق و دیگری در مغرب این حیاط قرار دارد.
دور صحن جنوبی دیوارهای آجری است و در ورودی به
حافظیه، که با سه پله به خیابان گلستان وصل می‌شود، در وسط دیوار جنوبی قرار دارد.
در دوره
جمهوری اسلامی، به سمت غربی محوطه
حافظیه چهار هزار متر مربع افزوده شده است.
در بیش‌تر قسمت‌های
حافظیه، از جمله در کتیبه‌های بالای دیوارهای باغ، با شیوه‌های مختلف و به خط ثلث و به ویژه
نستعلیق، خوش‌نویسان بنامی چون حاجی آقاسی بیگ، که
کتیبه سنگ قبر از اوست، و افشار و امیرالکتاب ملک الکلامی
اشعار حافظ را
کتابت کرده‌اند.
حافظیه از ابتدا تا امروز مورد توجه بوده، گاه محل اطراق گروه‌های مختلف
و گاه محل خلوت افراد سرشناس بوده است.
بزرگان و اندیشمندان و صاحب منصبان زیادی در کنار
حافظ مدفون‌اند، از جمله
اهلی شیرازی،
فرصت شیرازی،
شوریده شیرازی،
مهدی حمیدی شیرازی،
نظام‌الدین شیرازی،
لطف‌علی صورت‌گر و
فریدون توللی.
(۷۴) محمدمهدی بن محمدنصیر استرآبادی، جهانگشای‌نادری، چاپ عبداللّه انوار، تهران ۱۳۴۱ ش.
(۷۵) امیرعلیشیر نوائی، تذکره مجالس النفائس، چاپ علی‌اصغر حکمت، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۷۶) علی‌نقی بهروزی، بناهای تاریخی و آثار هنری جلگه شیراز، (شیراز ۱۳۵۴ ش).
(۷۷) مهدی بیانی، احوال و آثار خوش‌نویسان، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۷۸) ناصر پازوکی طرودی و عبدالکریم شادمهر، آثار ثبت شده ایران در فهرست آثار ملی: از ۲۴/۶/۱۳۱۰ تا ۲۴/۶/ ۱۳۸۴، تهران ۱۳۸۴ ش.
(۷۹) محمدکریم خرمایی، شیراز: یادگار گذشتگان، شیراز ۱۳۸۴ ش.
(۸۰) خواندمیر، روضة الصفا.
(۸۱) محمدجعفر بن محمدعلی خورموجی، نزهت الاخبار: تاریخ و جغرافیای فارس، چاپ علی آل‌داود، تهران ۱۳۸۰ ش.
(۸۲) منوچهر دانش‌پژوه، شیراز: نگینی درخشان در فرهنگ و تمدن ایران زمین، تهران ۱۳۷۷ ش.
(۸۳) علی سامی، شیراز: شهر جاویدان، شیراز ۱۳۶۳ ش.
(۸۴) محمدنصیر بن جعفر فرصت شیرازی، آثارالعجم: در تاریخ و جغرافیای مشروح بلاد و اماکن فارس، چاپ سنگی بمبئی ۱۳۱۴، چاپ علی دهباشی، چاپ افست تهران ۱۳۶۲ ش.
(۸۵) محمدتقی مصطفوی، اقلیم پارس، تهران ۱۳۴۳ ش.
(۸۶) احمد بن حسین منشی قمی، خلاصة التواریخ، چاپ احسان اشراقی، تهران ۱۳۵۹ـ۱۳۶۳ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حافظیه»، شماره۵۷۰۵.
