جنگنامه کشم و جرون نامه (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این اثر، حاوی دو منظومه «جنگنامه کشم» و «جرون نامه» است، به
زبان فارسی است که در سال‌های ۱۰۳۲ تا ۱۰۴۲ ق. به نظم درآمده‌اند.«جنگ نامه کشم»، سروده شاعری ناشناس، روایتی منظوم از فتح جزیره قشم توسط سپاهیان
ایرانی ، است.«جرون نامه» یا «داستان جرون»، سروده قدری (زنده تا ۱۰۴۳ ق)،از لحاظ محتوایی شامل رویدادها و حوادث پیرامون فتح
قشم و... می‌باشد.این اثر نیز به تقی الدین قدری شیرازی نسبت داده شده است.
کتاب حاضر، سخن ناشر، فهرست مطالب، پیش گفتار، مقدمه مصححان؛ محمدباقر وثوقی و عبدالرسول خیراندیش و دو منظومه جنگ نامه کشم و جرون نامه است. جرون نامه خود دارای مقدمه‌ای در ستایش
پروردگار و رسول او، و نیز مدح ابوالمظفر شاه عباس بهادرخان و سی یک ساقی نامه (مجلس) است.
بررسی صحت انتساب «جنگ نامه کشم» به قدری شیرازی
نخستین بار لوئیجی بونلی در سال ۱۸۹۰ م. سراینده دو اثر جنگ نامه کشم و جرون نامه را به نام قدری شیرازی معرفی کرده است. دیگران نیز به پیروی از او همین نظر را داده‌اند. در حالی که در جنگ نامه کشم نامی از «قدری» نیست و بنا بر دلایلی می‌توان گفت که
شاعر دو منظومه یک نفر نیست.
چنانکه در شرح حال «قدری» خواهد آمد، او شاعری درس خوانده بوده و با ادب و فنون شاعری آشنایی کامل داشته است. حال آن که جنگ نامه کشم شعری عامیانه دارد. از نظر ارزش ادبی هر چند جرون نامه بر آن برتری دارد؛ اما باز هم به پای اشعار قدری شیرازی نمی‌رسد.
سراینده جنگ نامه کشم نام جزیره
قشم را به همان صورت اصیل و محلی آن «کشم» ضبط کرده که این نشان می‌دهد، از مردم نواحی جنوبی
فارس بوده است. حال آن که قدری در جرون نامه آن را به صورت متداول و ادبی «قشم» آورده که نشان می‌دهد، این دو منظومه از دو شاعر است.
در جنگ نامه کشم، علاوه بر اغلاطی که دیده می‌شود و از ادیب و شاعری، چون قدری شیرازی بعید می‌نماید، لغات و تعبیراتی بکار رفته که خاص مردم نواحی جنوبی فارس است. علاوه بر این دقت شاعر در بیان اماکنی که جنگ در آن‌ها رخ داده است و این به عکس اشارات آشفته قدری در جرون نامه است، نشان می‌دهد که جنگ نامه کشم سروده شاعری بومی از گرمسیرات فارس است، نه قدری شیرازی. مولانا تقی الدین محمد قدری شیرازی، در سال ۹۸۷ ق. در سفری دریایی از
هند به
ایران جان باخته است. لذا نمی‌توان او را با شاعر منظومه جرون نامه که تا سال ۱۰۴۳ ق. زنده بوده است، یکی دانست.
بررسی صحت انتساب «جرون نامه» به قدری شیرازی
چنین انتسابی نخست توسط لوئیجی بونلی صورت گرفت و دیگران نیز به پیروی از او همین نظر را داده‌اند. حقیقت امر آن است که جنگ نامه کشم سروده شاعری ناشناس است.
از آن جایی که جرون نامه به وسیله شاعری به نام «قدری» که غیر از قدری شیرازی شاعر شناخته شده در تذکره‌های آن روزگار است، سروده شده، صرف تشابه اسمی و نیز نزدیک بودن روزگار سرایش منظومه‌ها و شاعران آن‌ها با قدری
شیرازی که مشهورتر بوده موجب شده است تا این آثار به این شاعر منسوب شوند.
منظومه «جنگ نامه کشم» منظومه‌ای است،
فارسی که در بحر متقارب سروده شده و مشتمل بر ۲۶۳ بیت است. در این ابیات سرآینده به روایت داستان فتح
جزیره قشم توسط سپاهیان ایرانی، می‌پردازد.
داستان منظومه «جرون نامه» در زمان حیات امام قلی خان سروده شده است، چه بسیاری از این ابیات دعا به جان او و شاه عباس است، از این رو می‌توان گفت که سرودن منظومه بایستی بین سال‌های ۱۰۳۲ ق. تا ۱۰۴۳ ق. بوده باشد.
«جرون نامه» شامل رویدادها و حوادث پیرامون فتح قشم و شرح مفصل حمله نیروهای ایرانی، به
جزیره هرموز و فتح آن است. این اثر حاوی اطلاعات ارزشمندی درباره تحولات سیاسی- اقتصادی
خلیج فارس در قرن یازدهم، همزمان با پایان سیطره
پرتغالی‌ها در
هرمز و آغاز ورود گسترده
اروپاییان به راه‌های دریایی منطقه است.
قدری در این منظومه همزمان صحنه‌های نبرد در هرمز، مجلس امام قلی خان و دربار
شاه عباس را در یک تصویر کلی قرار می‌دهد. گاهی جمع
پرتغالی‌ها و نیز ماموران امامقلی خان هم در صحنه‌های جداگانه در داستان آورده می‌شوند. اما در همه حال صحنه اصلی داستان شخص امامقلی خان و مجلس اوست. ارائه هم زمان چند صحنه در یک روایت، هر چند مشکل است و هماهنگی میان آن‌ها و مرتبط ساختن آن‌ها کار آسانی نیست؛ اما «قدری» در این کار توفیق یافته است. متاسفانه کاتبان پس از او نتوانسته‌اند، پیچیدگی کار او را درک کنند، در نتیجه در تنظیم نسخه دچار سرگردانی و سردرگمی شده‌اند.
در سراسر متن جرون نامه سی و یک ساقی نامه وجود دارد. این ساقی نامه‌ها از سه بیت تا ۲۸ بیت هستند و هر یک در ابتدای شروع داستانی قرار گرفته‌اند، گویی شاعر در مقدمه هر بخشی، چنانکه مورد نظر او بوده ساقی نامه‌ای سروده و به عنوان مقدمه سخن قرار داده است. بر این اساس و برای این که ابواب و فصول کتاب مشخص تر شود، نیز ساقی نامه‌های پی در پی قابل شناسایی از یکدیگر باشند، مصححان هر ساقی نامه را مبدا یک فصل گرفته و شماره‌ای با عنوان(مجلس) بدان داده‌اند. نیز دو ساقی نامه کوتاه و فرعی در حد فاصل ساقی نامه‌های سوم و چهارم آمده است.
منظومه جرون نامه تاریخ «۱۱۰۹ ق» را دارد که سال کتابت آن به شمار می‌آید و پس از آن قصیده‌ای در فتح جرون همراه با ماده
تاریخ آن ذکر شده است.
منظومه داستان جرون، اگر چه از لحاظ ادبی ارزش خاصی ندارد؛ اما با توجه به کمبود شدید منابع تاریخی، به ویژه از مورخان داخلی پیرامون تحولات سیاسی- اقتصادی
خلیج فارس در قرن یازدهم، همزمان با پایان سیطره
پرتغالی‌ها در هرمز و آغاز ورود گسترده اروپاییان به راه‌های دریایی منطقه، این منبع منحصر و منظوم از اهمیت بسزایی برخوردار می‌شود. در مورد
جنگ‌های دریایی ایران در قرن یازدهم اطلاع ما اندک و در حد بیان رویدادها، بدون پرداختن به جزییات است. اساسا مورخان
عصر صفوی چندان توجهی به حوادث و وقایع
جنوب ایران از خود نشان نداده‌اند و یا بهتر بگوییم، به دلیل سیطره دراز مدت
پرتغالی‌ها و حکومت‌های محلی در جنوب ایران، مورخان عصر صفوی اطلاع کافی از مسایل این منطقه نداشته‌اند. از این رو در نوشته‌های آنان کمتر اشاره‌ای به حیات سیاسی- اجتماعی جنوب رفته است.
جرون نامه از لحاظ محتوایی دارای سه بخش است:
بخش اول: آن شامل رویدادها و حوادث پیرامون فتح
قشم است.
بخش دوم: جرون نامه، شامل شرح مفصل حمله نیروهای ایرانی به جزیره هرمز و فتح آن است که در واقع مهم‌ترین بخش این منظومه به شمار می‌آید. بسیاری از اطلاعات و روایت‌های «قدری» در این بخش منحصر به فرد است و در دیگر منابع به چشم نمی‌خورد.
بخش سوم: «قدری» در این بخش به آغاز جنگ در بر
عرب توسط صفی قلی خان اشاره کرده است.
در مقدمه این بخش با مفاهیم مبهم، از ملاقات پادشاه هرمز با امامقلی خان و نصیحت کردن خان به پادشاه یاد می‌کند. او در یکی از ابیات خویش پادشاه هرموز را
شیعی مذهب دانسته است. درباره مذهب پادشاه هرمز هنوز به قطعیت نمی‌توان مطلبی را بیان نمود، اما آن چنان که از منابع بر می‌آید، دیوان سالاران هرمز و از آن جمله شرف الدین نورالدین فالی و نورالدین ایرانشاه از وزرای ملوک هرموز، شیعی مذهب بوده‌اند و گروه‌های بزرگ شیعی در هرموز سکونت داشته‌اند. اما درباره مذهب پادشاه هرموز به دلیل نبود منبع موثق، به طور قطع نمی‌توان اظهار نظر کرد. قدری با اشاره به نافرمانی اهالی نزوه و بهله که آنان را نهروانی لقب معرفی کرده، از عزیمت صفی قلی خان به فرمان امام قلی خان، به سمت عمان یاد می‌کند. در همان حال ذکر شده است که حکومت جرون توسط شاه به صفی قلی خان سپرده شده و او خواجه هدایت را به وزارت خویش در آن دیار منصوب کرده است. منظومه داستان جرون در همین جا، به طور ناقص ختم شده و شاعر دنباله داستان لشکرکشی صفی قلی خان به عمان را ذکر نکرده و یا این که این بخش از نسخه اصل منظومه بر جای نمانده و بدست ما نرسیده است. پس از آن شاعر به مدح امام قلی خان پرداخته و پایان سخن خویش در فتح هرموز را با چشم داشت، پاداش از امام قلی خان و آرزوی این که این داستان مورد پسند او واقع گردد و با درود و سلام بر
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و وصی و آل و اصحاب ایشان، به پایان رسانیده است. تاریخ کتابت نسخه به سال ۱۱۰۹ ق. و قصیده‌ای در مدح امام قلی خان که ابیات ماده تاریخ فتح جرون در سال ۱۰۳۱ ق. در آن قید شده، پایان بخش این قسمت است.
کتاب، مشتمل بر پاورقی‌ها و نیز تعلیقات و توضیحات مصححان، فهرست اعلام و فهرست منابع و مآخذ می‌باشد
نرم افزار تاریخ اسلامی ایران،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
