جمهرة الامثال (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«جمهرة الامثال»، اثر
ابو هلال عسکری (متوفی سنه ۳۹۵ ق)، به
زبان عربی ، در دو مجلد است و به جمع آوری مثل‌های اصیل عربی که در قالب
شعر و اخبار غریب و زیبا از بزرگان به جای مانده، پرداخته است. این کتاب، از طولانی‌ترین و کامل‌ترین کتب امثال عرب محسوب می‌شود.
کتاب، با مقدمه‌ای در مورد شخصیت مؤلف، کتب و آثارش، به ویژه کتاب حاضر و نسخ و تحقیق آن آغاز شده است. متن کتاب، در قالب ۲۹ باب، شامل حدود ۲۰۰۰ مثل (با رعایت ترتیب حروف الفبا در مورد مثل‌ها)، به جز صدها مثل که در ضمن شرح و تفسیر به عنوان شاهد ذکر شده است، در دو جلد تنظیم گردیده است.
جلد اول، با امثالی که با حرف «الف» آغاز می‌شود، شروع شده و با امثالی که با حرف «صاد» آغاز می‌گردد، پایان یافته است.
جلد دوم، با امثالی که با حرف «ضاد»، شروع شده، آغاز گردیده و با امثالی که با حرف «یاء» آغاز شده، به پایان رسیده است.
در مقدمه‌ای که مؤلف بر کتاب نوشته است، به اهمیت و جایگاه مثل در
کلام الهی و به دنبال آن در کلام انسانی، پرداخته است.
وی، در اهمیت مثل، کلامی با این مضمون دارد: «پس از سلامت سخن از غلط و اشتباه، هیچ چیز به اندازه شاهد و مثل مورد احتیاج نیست، زیرا مثل بر فخامت گفتار می‌افزاید و جامه قبول بر آن می‌پوشاند و ارزش آن را در دل‌ها و شیرینی آن را در سینه‌ها زیاد می‌کند و دل‌ها را به حفظ آن فرامی خواند و...
او، در آغاز هر باب، تمام مثل‌هایی را که با حرفی خاص شروع شده‌اند، ذکر می‌کند، سپس به شرح و تفسیر آنها می‌پردازد و موارد و مصادیق آن مثل‌ها و الفاظ غریب آنها را توضیح می‌دهد و در ادامه، امثالی را که در مورد مبالغه و به نهایت رساندن چیزی به کار برده می‌شوند و قبلا
حمزه اصفهانی آنها را در کتاب خود آورده، ذکر نموده، البته با صرف نظر کردن از مثل‌هایی که به نوعی دارای اشکال بوده است.
مثل‌های کتاب، با این مثل: «ان من البیان لسحرا» که اولین بار توسط
پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به زبان آورده شده، آغاز گردیده و با این مثل: «ایسر من لقمان»، پایان یافته است.
یکی از محققین، در تاریخچه مثل نویسی عربی، نام ۳۵ تن را پیش از ابو هلال ذکر کرده، ولی با این همه، با توجه به جامعیت کتاب و مراعات ترتیب کامل الفبایی،
ابو هلال را نخستین گردآوردنده امثال عرب به شمار آورده است.
ابو هلال، در این کتاب و کتاب‌های دیگر، مانند بیشتر نویسندگان آن روزگار، از ذکر منابع خویش خودداری کرده و تنها از کتاب «الامثال» حمزه اصفهانی نام برده و بر او خرده گرفته است که چرا مثل‌های نوظهور و غیر اصیل را هم آورده است.
کتاب، یک بار در بمبئی و دو بار در قاهره به چاپ رسیده است و شامل ۱۰ فهرست در پایان جلد دوم می‌باشد:
۱. امثال؛
۲. آیات
قرآن ؛
۳.
احادیث نبوی ؛
۴.
لغت ؛
۵.
شعر ؛
۶.
رجز ؛
۷.
اعلام ؛
۸. امم و قبایل؛
۹. اماکن؛
۱۰. مراجع.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
