• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

جامع تمثیل

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


جامع تمثیل یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای عنوان یا وصف کلی مشترک میان اصل و فرع در تمثیل است.


همان‌گونه که قیاس دارای حد اصغر، حد اکبر و حد وسط است، تمثیل نیز اصل، فرع، جامع و حکم دارد که آنها را «ارکان یا اجزای تمثیل» می‌نامند. «جامع» در تمثیل (یا همان قیاس فقهی)
[۱] مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۳۱۴.    
عنوان یا وصفی کلی‌ است که هر دو اصل و فرع در آن اشتراک دارند و رابط بین دو موضوع است.
[۲] تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۱۰۶.
در مثال «خمر حرام است چون مسکر است؛ پس شراب خرما هم حرام است، چون در سکر (مست‌کنندگی) شبیه خمر است»، خمر «اصل» (همان موضوع اصلی که حکم در باره آن بالاصاله ثابت است)، شراب خرما «فرع» (موضوع دیگر شبیه اصل در اسکار که به سبب همین شباهت در حکم یعنی حرمت به اصل ملحق شده است)، مسکر بودن «جامع» (عنوانی کلی‌ که هر دو موضوع در آن اشتراک دارند) و حرمت «حکم» (نتیجه تمثیل یا همان حکم جدیدی است که برای فرع صادر می‌شود) واقع شده است.
[۳] مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۴۱-۲۴۲.
[۴] ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۱۸۹.
[۵] شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات، ص۶۷.

جامع در تمثیل به منزله حد وسط در قیاس منطقی و عامل ربط میان ارکان دیگر است؛ به دیگر بیان، وصف مشترک میان اصل و فرع است که علت برای سرایت حکم اصل به فرع می‌شود. فقها به جامع، «وصف» و «علت» نیز اطلاق می‌کنند.
[۶] علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۱۸۹.    
[۷] قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۶۶.
[۸] گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۴۱.
[۹] مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۵۷۵.    


در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
• حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
• شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات.
• تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
• مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
• مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    

۱. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۳۱۴.    
۲. ↑ تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۱۰۶.
۳. ↑ مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۴۱-۲۴۲.
۴. ↑ ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۱۸۹.
۵. ↑ شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات، ص۶۷.
۶. ↑ علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۱۸۹.    
۷. ↑ قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۶۶.
۸. ↑ گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۴۱.
۹. ↑ مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۵۷۵.    


پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «جامع تمثیل»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۱۳.    



جعبه ابزار