تکرار حدوسط
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تکرار
حدوسط یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و از شرایط عمومی اَشکال
قیاس اقترانی است.
حدوسط همان حد مشترک است که در دو مقدمه
قیاس تکرار می‌شود و علت
تالیف قیاس و رساننده دو حد دیگر و پیوند دهنده میان آنها در نتیجه است.
قیاس اقترانی؛ خواه شرطی باشد، خواه حملی، دارای برخی شرایط عمومی است، از جمله آنها «تکرار حدوسط» است که باید عیناً و بدون تغییر در
صغرا و
کبرا انجام گیرد؛ مثل: «جهان متغیر است و هر متغیری حادث است» که نتیجه می‌دهد «جهان حادث است». اخلال در حدوسط باعث اخلال در قیاس می‌شود و بسیاری از سفسطه‌ها از ناحیه حدوسط و رعایت نکردن شرایط آن ناشی می‌شود.
حدوسط مشروط به دو شرط است:
۱. نخست آنکه هر دو مقدمه، به یک معنا اخذ شود، نه اینکه مثلاً در صغرا به معنای حقیقی به کار رود و در کبرا به معنای مجازی یا برعکس، یا اینکه در یکی از دو مقدمه مشروط به شرطی باشد و در آن دیگری نباشد؛ مانند: «هر انسانی حیوان است» و «هیچ حیوانی دارای
خرد نیست» که «حیوان» در کبرا به معنای محدودتری به کار رفته است؛ یعنی به معنای عرفی آنکه در مقابل
انسان است.
۲. دوم آنکه باید حدوسط تماماً تکرار شود تا بین طرفین ایجاد ارتباط کند؛ در غیر این صورت، نتیجه درست نخواهد بود؛ مثلاً اگر بگوییم: «الحائط فیه فارة» یعنی دیوار موش دارد، «وکل فارة لها اُذُنان» یعنی هر موشی دو گوش دارد، نتیجه نمی‌دهد: «الحائط له اُذُنان» یعنی دیوار دوگوش دارد، زیرا حدوسط در هر دو مقدمه عیناً تکرار نشده است، به این بیان که
محمول در صغرا «فیه فارة» و در کبرا «فارة» است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود،
رهبر خرد.
•
مظفر، محمدرضا، المنطق.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «تکرار حدوسط»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۹.
